PHÂN LOẠI SÁM VĂN THEO NHÓM ÐỀ TÀI VÀ Ý NGHĨA
Ðể có thể nhận diện được tổng thể hệ thống loại hình sám văn, đó là cách phân loại theo nhóm đề tài và ý nghĩa. Tuy nhiên, vì sám văn có quá nhiều chủ đề, tùy theo lĩnh vực mà sử dụng riêng khác, nên rất phong phú đa dạng. Ðể nắm được tổng thể bố cục của cách phân loại nầy, chúng tôi xin khái lược về các cách phân loại có liên hệ trực tiếp. Qua đó, chúng ta có cơ sở để nhận diện được toàn hệ thống phân loại.
- Trước tiên, là hệ thống phân loại theo chữ viết. Sám văn được hình thành từ ba loại chữ viết Hán, Nôm, và Việt Ngữ. Cho nên trong bản phân loại có phân ra phần sám văn âm chữ Hán đứng riêng một nhóm. Còn giữa văn Nôm và chữ Việt, chúng tôi chưa phân vì hiện nay văn Nôm cũng đã chuyển ngữ hoàn toàn để phổ biến. Phần nầy sau này chúng tôi sẽ có phân tích riêng cho việc nghiên cứu về cổ bản.
- Thứ hai là hệ thống phân loại theo thể loại. Căn cứ trên cách ứng dụng các thể loại văn chương được sử dụng tùy theo ý nghĩa buổi lễ, và tính đặc thù của sám văn phổ biến rộng rãi. Chúng tôi chia làm bốn thể loại chính :
A. Sám tụng.
B. Sám tán.
C. Sám nguyện.
D. Sám vịnh.
1. Sám tụng : Là các bài sám văn tụng niệm chính thức trong các lễ vía, đại lễ, kỷ niệm. Tụng hòa chúng, hoặc bằng mõ, hoặc với các pháp khí. Vẫn có thể sử dụng qua các thể loại khác như Sám tán, Sám nguyện không trở ngại.
2. Sám tán : Là các bài sám văn tán thán chư Phật, Bồ Tát, Thánh Hiền, sử dụng trong các thời khóa hằng ngày sau thời tụng kinh chính, cách tụng chậm rãi có giai điệu trầm bổng tán dương, đi với pháp khí hòa nhịp, hoặc lễ nhạc. Ðây là thể loại thường dùng nhất trong các chùa, có thể sử dụng thông cả ba thể loại kia.
3. Sám nguyện : Là các bài sám dùng để sám hối, phát nguyện cho hành giả. Thể loại nầy có thể dùng bất cứ cách nào: Tâm nguyện đọc thầm, đọc lớn, tụng tán, ngâm.. tùy ý diễn đạt của hành giả, hoặc cá nhân hoặc đại chúng.
4. Sám vịnh : Là các bài sám văn, các áng văn thơ, văn tế có tính văn học, nghệ thuật. Dùng để ngâm vịnh, đọc tế, tán tụng cho tự mình thưởng thức, hay cho đại chúng trong các trai đàn lễ hội, mang tính hấp dẫn, chú ý người nghe.
Từ bốn thể loại, hay bốn cách dụng thực tiễn này của loại hình sám văn, là cơ sở để chúng ta nhận diện được hệ thống phân loại theo nhóm đề tài và ý nghĩa. Trong mỗi thể loại như vậy, có nhiều nhóm đề tài. Trong mỗi nhóm đề tài, lại có các đề mục đề tài. Trong mỗi các đề mục đề tài, có các sám văn cụ thể.
Sau đây là bảng thống kê phân loại theo đề tài và ý nghĩa:
BẢNG THỐNG KÊ PHÂN LOẠI
LOẠI HÌNH SÁM VĂN TOÀN TẬP
LOẠI HÌNH SÁM VĂN TOÀN TẬP
số
TT
TÊN NHÓM ÐỀ TÀI
TUYỂN TẬP I
TUYỂN TẬP II
TUYỂN TẬP III
TUYỂN TẬP IV
TUYỂN TẬP V
THỂ LOẠI
MÃ SỐ
BÀI SỐ
MÃ SỐ
BÀI SỐ
MÃSỐ
BÀI SỐ
MÃ SỐ
BÀI SỐ
MÃ SỐ
BÀI SỐ
1
SÁM HỐI NGUYỆN
1
5
6
8
I
II
III
IV
74
79
81
V
VI
VII
128
134
140
141
VIII
IX
X
XI
176
178
XII
XIII
SÁM NGUYỆN
2
SÁM PHÁT NGUYỆN
2
3
7
39
45
I
II
III
IV
V
76
77
80
VI
VII
VIII
124
126
135
136
139
IX
X
XI
XII
XIII
166
174
175
177
179
182
189
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
190
191
192
199
XXI
XXII
XXIII
XXIV
- nt -
3
SÁM KHỂ THỦ
4
10
I
II
70
III
131
IV
180
V
- nt -
4
SÁM QUI MẠNG
9
13
I
II
71
73
III
IV
132
V
181
VI
- nt -
5
SÁM NGÃ NIỆM
11
12
I
II
138
III
183
IV
- nt -
6
SÁM THẬP PHƯƠNG
34
36
37
I
II
III
130
IV
SÁM TÁN
7
SÁM NHẤT TÂM
35
I
72
II
129
III
nt
8
SÁM TỤNG
PHẬT XUẤT GIA
14
I
SÁM TỤNG
9
SÁM TỤNG
PHẬT NIẾT BÀN
18
I
120
II
nt
10
SÁM TỤNG
PHẬT ÐẢN
15
I
93
II
119
III
nt
11
SÁM TỤNG
PHẬT THÀNH ÐẠO
17
I
15
II
- nt -
12
SÁM TỤNG VU LAN
16
27
I
II
167
168
169
170
195
III
IV
V
VI
VII
- nt -
13
SÁM TỤNG QUAN ÂM
23
24
I
II
88
89
III
IV
121
122
V
VI
198
VII
- nt -
14
SÁM TỤNG
CHƯ BỒ TÁT
22
25
26
I
II
III
86
87
IV
v
173
VI
- nt -
15
SÁM TỤNG
DI LẶC
19
I
85
92
II
III
- nt -
16
SÁM TỤNG
DI ÐÀ
90
91
94
I
II
III
125
IV
171
172
V
VI
- nt -
17
SÁM TÁN BỔN SƯ
20
I
84
II
133
III
SÁM TÁN
18
SÁM TÁN
DI ÐÀ
21
32
33
38
40
I
II
III
IV
V
127
VI
- nt -
19
SÁM CẦU NGUYỆN THÁI BÌNH
44
I
118
II
- nt -
20
SÁM TÁN CẦU AN
28
I
99
II
145
III
196
197
IV
V
- nt -
21
SÁM TÁN CẦU SIÊU
29
30
I
II
101
102
103
III
IV
V
144
150
151
153
154
155
VI
VII
VIII
IX
X
XI
201
202
203
204
205
206
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
- nt -
22
SÁM BÁO HIẾU
41
42
43
I
II
III
96
97
98
IV
V
VI
143
147
148
149
VII
VIII
IX
X
194
207
208
XI
XII
XIII
- nt -
23
SÁCH TẤN TU TẬP
82
83
I
II
156
157
158
III
IV
V
184
185
186
187
188
VI
VII
VIII
IX
X
SÁM VỊNH
24
THÍ THỰC
CÔ HỒN
106107
108
109
I
II
III
IV
161
162
163
164
V
VI
VII
VIII
200
210
211
212
I X
X
XI
XII
- nt -
25
CẢNH TỈNH
VÔ THƯỜNG
46
50
51
I
II
III
104
105
IV
V
152
159
VI
VII
209
VIII
- nt -
26
SÁM HỒI TÂM
47
I
75
78
II
III
137
IV
193
215
216
218
V
VI
VII
VIII
SÁM NGUYỆN SÁM VỊNH
27
VĂN KHUYẾN TU
48
49
52
53
54
I
II
III
IV
V
100
VI
142
146
160
VII
VIII
I X
213
214
217
219
X
XI
XII
XIII
SÁM VỊNH SÁM TÁN
28
BÁT NHÃ TÂM KINH
VÀ PHỤ LỤC
55
I
110
II
1
2
165
III
3
220
IV
SÁM TỤNG
29
SÁM VĂN ÂM CHỮ HÁN
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
I X
X
XI
XII
XIII
XIV
111
112
113
114
115
116
117
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
SÁM NGUYỆN
SÁM TỤNG
SÁM TÁN
Nguồn: www.quangduc.com