TƯ TƯỞNG HIỆN �ẠI

Sài Gòn 1960

Bùi Giáng

---

 

 

L�i thưa I

 

Tư tưởng hiện đại hay (tâm hồn hiện đại) cũng không xa tư tưởng ngày xưa là mấy. Những triết gia từ thiên cổ đã mở rộng tâm thức bao quát m�i chân tr�i. Có ngư�i đã lặng thinh. Có ngư�i nói thật nhi�u. Có ngư�i nói thật nhi�u để cuối cùng lặng thinh. Có ngư�i lao vào hải hồ hoạt động để kh�i nói. Và ngày nay, bàn tới tư tưởng hiện đại có lẽ ta chỉ nên vẽ vài nét đơn sơ, gợi lại vài hình ảnh cũ. Hoặc "tóm tắt" trong một l�i. L�i gì? Có lẽ là l�i lặng câm. Hoặc làm một vạn bài thơ để nói mãi v� một cái lá c�. Viết ba trăm trang để quanh quẩn với một bà Dilsey già ốm, một cô Caddy chửa hoang, một thằng Benjy loạn óc (Faulkner). Hoặc suốt một đ�i d� dẫm lang thang đem cái h�c công truy�n ra phơi bày cương thư�ng trật tự để cuối cùng chối b� cả bao nhiêu môn đệ trung thành mà hài hòa với Tăng �iểm "mùa xuân rủ con trẻ tắm mát sông Nghi, hóng gió n�n Vũ vu, rồi hát mà v�". Dựng một hệ thống tư tưởng để chối b� hết m�i thứ hệ thống, đem hết tấm tinh-thành-thiết-tha-xây-dựng ra để đạp đổ hết m�i thứ trật tự của hi�n thánh, để làm táng đởm kẻ hương nguyện lưa thưa. Mắng chửi tơi b�i b�n triết gia để cuối cùng qùy xuống ôm đầu con ngựa kéo xe mà hôn (Nietzsche). Dùng phép trùng -ngôn ngụ-ngôn chi-ngôn để tha hồ nói tưới nói tóe chuyện đầu Ngô đuôi Sở. �em mộng sự làm chân thân, đem ảo huy�n làm chân lý, như Julien Green, André Breton, Nervak, Poe, Chagall, Trang Tử.v.v...

Lãnh cái giải Nobel xong bảo rằng: "Tất cả văn nghiệp của tôi không có ý nghĩa bằng nửa cái lỗ chân lông của đàn bà." (Camus). �ược thế giới coi mình là nhà khoa h�c lớn nhất của thế kỷ, mà vẫn một hai tuyên bố : "Tôi muốn làm một đứa bé bán bánh mì." (Einstein). B� những buổi nghị hội v� khoa h�c để mang vĩ cầm đi chèo ghe và hò khoan với con vợ. �ược thiên hạ cho mình là thi nhân huy�n diệu nhất của nước Pháp mà cứ nguyện cầu mai sau được theo chân bầy lừa v� Cực Lạc (Jammes). Làm một ông già biết mai mình chết, trái đất ra tro, chi�u nay vẫn ngồi nghe gió thu reo thùy dương mấy b�, chăm chỉ vun gốc cây chanh cây khế. �em tập trung binh đội Hy Lạp đi tàn phá một đô thành làm tàn rụng một n�n văn minh, nguyên do chỉ vì một mảnh xiêm hồng của Hélène. �em hai vị đại tướng ra sừng sộ nhau vì dung nhan một nàng Briséis. �em một vị anh hùng nửa đ�i ngang d�c đến quỳ dưới chân một cô gái 16 tuổi để van xin: "Hỡi nàng Nausicaa, vận mệnh đ�i tôi , do nàng định liệu". �em hết tinh hoa tư tưởng của Siêu Thực, Lập Thể, Lập Hình, Lập Khối của nghệ-thuật-hôm- nay-hôm- qua- hôm-sau-hôm-trước, v� phụng hiến cho Bella, cho Elsa, cho Lou, cho Nush, cho Marie Laurencin, cho Ki�u, cho Thúy, cho Phụng, cho Khâm, cho Kim, cho Cương, cho Phương Hà, Lưu Hải... �em hoang phí, tiêu xài bao đô thành, đô thị trong những cái hôn. Bị tử thương giữa chiến địa còn kêu g�i ba quân mang chở mình v� bên Nàng để ôm chân và gối nàng mà gục đầu vào nức nở hôn, hôn: "Ôi! ngàn thu em Cléopâtre...."

Thế là cả nhân sinh quan, vũ trụ quan cùng thành hình nơi một mảnh hồng quần "Làm gương cho khách anh tài soi chung". "Anh ngó lên tr�i mây gió rủ nhau bay... Tr�i bên kia, nhan sắc ở bên này..."

Vậy là thế quân bình được thiết lập giữa nhân sinh phù du và trư�ng-tồn-vũ-trụ-vĩnh-viễn-hư-vô.

 

"Hồn rêu c� bên thành xưa bám dựa

 nghe má»™t lần vÄ©nh viá»…n gặp hÆ° không"

---

 

L�i thưa II

(Tư Tưởng Hiện �ại - Saigon 1960)

 

Nên trình bày tư tưởng văn h�c triết h�c Âu Tây theo đư�ng lối nào để bạn trẻ nước nhà dễ lĩnh h ội? �ó là một câu h�i xui ta tư lự nhi�u.

Biên khảo, phê bình có mấy phương pháp? Phương pháp phải linh động như thế nào ? �ó cũng là những câu h�i xui ta lo ngại.

Thiết tưởng dù theo phương pháp nào, ngư�i phê bình cũng đừng quên vài nguyên tắc: Mở rộng những viễn tượng, thúc giục suy tư, tránh lối sát phạt bất công, tránh lối tổng hợp vu vơ, vội vã, hoặc nông nổi ôm đồm. Thà tạm gát lại những khía cạnh chi li để có thể đi sâu vào một vài điểm cốt yếu còn hơn là chạy lung tung ở nhi�u ngõ ngách để rồi không đi tới đâu cả.

Tập sách này còn có một chút tham v�ng nữa: Biến chế ngôn ngữ Việt, thử xem nó có đủ khả năng phô diễn tư tưởng Âu Tây. Qua nhũng nét tiểu dị ta có nhận thấy vẻ đại đồng giữa những tiếng nói nhân gian?

Chúng tôi trích dẫn nguyên văn nhi�u, ấy là để bạn đ�c tiện b� đối chiếu, suy tư. Bạn đ�c kh�i phải mất nhi�u thì gi� lần giở quá nhi�u trang sách ngoại ngữ.

Chúng tôi trích dẫn nguyên văn cũng là để giúp các bạn trẻ nước nhà làm quen với một số ngôn từ bất hủ của các nhà tư tưởng Tây phương đã biểu chứng cho tâm tình thế kỷ.

Và luôn luôn chúng tôi cố gắng đưa thi ca Việt vào trong giòng biện luận. Tại sao có sự lạ? Bạn đ�c sẽ tự mình giải đáp câu h�i đó... "Mai sau dù có bao gi�..."

Còn bây gi�? �i�u cần xác định ngay bây gi� là: nếu thỉnh thoảng thơ văn của Huy Cận, Xuân Diệu xuất hiện giữa những trang giấy này, thì đó là thơ văn của h� thuở xa xưa, thuở h� còn hồn nhiên đi vào cuộc sống với tâm tư cởi mở, tự do. Ngày nay, h� đã cam lòng vùi chôn những kỷ niệm. Nhưng tiếng thơ của h� vẫn còn kia. Nó hòa vào trong tiếng nói muôn năm của con ngư�i khát v�ng mộng tình vĩnh viễn. Tiếng thơ của h� ngày trước, đư�ng lối tư tưởng của h� ngày nay, có phơi rõ một sự gãy đổ , phân lìa u uất? �ó là đi�u đáng cho ta suy nghĩ. Sau khi cùng nhau chạy quanh một vòng chân tr�i tư tưởng Âu Tây, ta trở v� với mảnh đất của sinh tồn hiện hữu trong cảnh huống riêng của nước nhà, thì những hình ảnh não nùng kia quả có nói lên "tiếng đoạn trư�ng " của thảm kịch th�i đại.

 

---

 

 

Bài Tựa Thứ Nhất

(Martin Heidegger và Tư Tưởng Hiện �ại)

Saigon 1963

 

Thanh minh trong tiết tháng ba

Lễ là Tảo Mộ hội là �ạp Thanh.

 

Trong văn h�c cổ kim không có vần thơ nào mênh mông như hai câu thơ đơn giản lơ mơ đó của Nguyễn Du. Nếu chịu nghe rõ l�i và tiếng của thơ, thì ta phải nhìn nhận rằng hai câu lục bát Việt Nam kia quả là mạch nước ngầm chảy suốt cả cõi b� triết h�c Heidegger là triết h�c bao quát hết tư tưởng hiện đại, triết h�c thâm thúy nhất của loài ngư�i từ khi ngư�i mở mắt ngó hương màu thiên nhiên và hoang mang vào hội, vào lễ.

Hai câu thơ bình thản đi tới, bao phủ m�i câu h�i v� tồn thể và th�i gian (Sein und Zeit) v� hư vô và vĩnh viễn, v� trì ngự hé phơi trong c� hoa trư�ng mộng.

Nhưng cố nhiên, bạn đ�c phải b� thì gi� đ�c Heidegger trong vài ba tháng hoặc suốt đ�i mình thì khi trở lại với Nguyễn Du, mới không còn ngộ nhận tiếng tân thanh hiu hắt rạc r�i.

 

�êm thâu khắc vợi canh tàn

Gió cây trút lá trăng ngàn ngậm guơng.

 

Mảnh trăng ngàn ngậm gương giữa gió cây trút lá là gì, nếu không là hình ảnh chơi vơi của tồn hữu giữa cuồng loạn hoạt sinh trong th�i khắc vợi tàn, rụng đổ đêm tăm, vĩnh viễn rơi vào hang thẩm hư vô để hiện lại nguyên hình trong tâm thức con ngư�i - con ngư�i làm mục tử nuôi dưỡng tồn hữu trong xoang điệu long lanh?

 

C� non xanh rợn chân tr�i

Một gian nước biếc chia đôi mây vàng.

 

M�i l�i nói của Nguyễn Du đ�u chứa đủ dư vang siêu hình của một ni�m hoài v�ng. Kể làm sao xiết? Suốt một đ�i, Heidegger sẽ tư lự chạy vòng quanh một viễn tượng của thi sĩ , dù tên tuổi là Tố Như hay Sophocle, NietZsche hay Hoelderlin, Parménide hay Nguyễn hoặc... hoặc Chu. v.v...

Từ nhận định căn bản đó mà đi, ta sẽ thấy cái lý do tồn tại của những trang "mông lung" của tập sách này. Và sẽ vui lòng gạt b� những Sartre, Jean Wahl ra ngoài vòng suy niệm - mặc dầu thừa biết rằng sự có mặt của Sartre trong th�i buổi này là hết sức cần thiết.

 

Rồi có lúc như bây gi� lần nữa

Một bài ca sẽ chuyển điệu khôn hàn

L�i gay cấn đầu thai trong Vó Ngựa

Hồn hóa sinh v� Núi �á Mưa Ngàn.

 

---

 

Bài tựa thứ hai

(Martin Heidegger và Tư Tưởng Hiện �ại)

Sài Gòn 1963

 

 

Ta đã hái nhành hoa kia của �á

Và đã trao cho Nham Thạch Phiêu Bồng

 

Có ngư�i sẽ ngạc nhiên h�i tại sao trong tập sách bàn chuyện triết h�c tư tưởng, lại có hình ảnh những ngư�i con gái. Tại sao đặt Thúy Ki�u, Thúy Phụng, Kim Cương bên Camus, Heidegger? Tại sao đẩy Dương Quý Phi lại gần Nausicca? Tại sao để Ariane, Diane, Nausicaa, Juliet, Desdemona v� bên Khổng Tử, Nguyễn Du?

Và m�i ngư�i đ�u nhìn nhận: vừa ngạc nhiên nêu câu h�i xong, là vừa chợt tìm ra l�i đáp. Những tượng số thiên nhiên, những tượng số tồn thể phải nằm tròn ở giữa lòng triết h�c hôm nay. �ó là việc dĩ nhiên vậy. Những Thần Thoại Hy Lạp phải trở v� bủa rộng chiêm bao để thiết lập mộng luân lưu giữa th�i gian bay múa. Cuộc tồn hoạt của sinh tồn được tiếp xúc trở lại với hương màu vạn cổ chịu sự trì ngự của cái thiên nhiên Phusis mở phơi để tồn tại tri�n miên trong bốn mùa tuyết sương rụng đổ.

Phải nhận định như vậy thì mới rõ cỗi nguồn trư�ng mộng của một triết h�c như triết h�c Heidegger. Và những truy�n thống triết h�c Hy Lạp, � �ông mới kh�i bị chặt đứt. Và Racine, Shakespeare, Faulkner,Camus, mới có thể mở lại cuộc hội thoại với Sophocle, Euripide, Parménide, Homère... Và từ đó, ngư�i nghệ sĩ trong kỷ nguyên này mới mong ngăn ngừa được thế giới kh�i tan vỡ như mưa trong th�i gian ma nghiệt.

Th�i gian của th�i đại cơ giới là th�i gian của những gã Jason (xem Faulkner - The Sould and The Fury). Th�i gian của cái Phusis xuân xanh phải là th�i gian của nhữn g bà da đen Dilsey già yếu mà nhẫn nại vô song. Và âm vang của Logos phải là tiếng nói của những nàng Caddy. Ta sẽ không còn ngạc nhiên nữa nếu xưa kia Lão Tử, Khổng Tử đã gần gũi trẻ thơ. Nếu xưa kia Jésus đã khởi sự tiết lộ chân lý của �ạo với nàng Samaritaine. Jésus đã ghê sợ b�n ngư�i Pharisiens. Khổng Tử chối b� nhà nho hương nguyện. Nguyễn Du, Euripide đã nh� cậy những Thúy Ki�u, Hélène làm môi giới cho mình để bày t� những chân lý với nhân gian.

Nhưng cố nhiên h�c giả hư ngụy ngàn năm vẫn lập l� xuyên tạc. Vô tình hay hữu ý, h� đã bắt tay với ngư�i duy vật máy móc để giết hại những Einstein, Faulkner, Camus, Hoelderlin... Chúng ta phải thu hết can đảm lại mới dám thực hiện cái "bước nhảy" đau xót của Heidegger để trở v� nguồn cũ. Khoa h�c, Triết h�c, Thi ca cùng phơi mở ng�n ngành trong một bầu Sương Xanh của bình minh nhân loại, đúng như trong viễn tượng Simone Weil, Faulkner, Whitehead, Schweitzer...

Những ngư�i làm văn nghệ, hoặc không làm văn nghệ, nhưng có dở sống dở chết trong bi kịch th�i đại, đ�u nghe rõ tiếng kêu của Weil., của Einstein. Khoa h�c giết ngư�i, triết h�c giết ngư�i. Khoa h�c giết ngư�i, ta nhìn thấy rõ. Triết h�c giết ngư�i, ta nhìn không thấy rõ. Và ít ai hiểu rằng sở dĩ khoa h�c giết được nhi�u con ngư�i đến thế là chính bởi triết h�c khốn nạn đã d�n đư�ng, chính triết h�c hư tà đã phạm tội trước tiên. Khoa h�c thơ ngây được phép không ng�. Khoa h�c đã hồn nhiên gây bóng tối. Nhưng cái ghê tởm nhất là cái bóng tối từ ở giữa lòng triết h�c t�a ra. Nietzsche đã chịu một mình mang tủi nhục để gào to. Cái kẻ dịu dàng như hươu non đành chịu bóp chết lòng mình để rống to như thú dữ. Nhưng lập tức l�i nguy�n rủa từ bốn phía vang lên. Và Nietzsche đã điên. Trước Nietzsche mấy chục năm, Hoelderlin cũng đã điên. Cùng với bao kẻ khác đã điên. �ể ngày nay... �ể ngày nay chúng ta tụ hội v� đây, xôn xao nêu câu h�i: cớ sao mà điên? Nêu một cách rất thơ ngây tròn trĩnh. Nghĩa là hai lần thế giới binh đao vẫn chưa cho ta một nửa bài h�c. Ta vẫn hồn nhiên bước chân vào trư�ng h�c để mài miệt h�c triết h�c, khoa h�c, trộn với chút ít thi ca. Nhận rõ cái hiểm h�a ấy, Schweitzer đã đưa hai tay nắm lấy khoa h�c. Heidegger đã chín móng bấu lấy triết h�c, để gột rửa chúng kh�i những bùa ngãi điêu linh.

Suốt hai mươi mấy thế kỷ, các ngài triết gia h�c giả Âu Tây đã gây điên đảo cho triết h�c như thế nào? Và từ một vài thế kỷ nay, tại sao khoa h�c đã gieo rắc đau thương nhi�u đến thế? Phải nêu câu h�i đó lên ta mới thấy rõ vì sao Einstein một mực đòi đi bán bánh mì, Heidegger cùng với Nietzsche, một mực đòi chôn vùi hay đập vỡ n�n triết h�c từ Aristote v� sau.

Từ đó mà đi các bạn không còn chỉ trích chúng tôi sao lại cố tâm cố ý đưa những hình ảnh thiên nhiên - và g�i chúng là những tượng số - v� ở giữa triết h�c hoạt tồn - triết h�c tồn lưu tồn thể...

�ã là ngưòi Việt Nam, thì chẳng lẽ lại viết triết h�c bằng chữ. Phải viết bằng l�i. Mà l�i của biển dâu không phải là l�i văn xuôi. Phải là l�i thơ "tái tân thanh" tái tạo. Văn xuôi cũng phải buộc là thơ. Và mở cửa cho thơ rúc vào nằm trong một vòm tròn trịa méo mó ôm nhau...

�ã là con ngư�i quay chong chóng trên quả địa cầu tròn, có một ai không cảm thấy mình là lá c� lá rêu mù sương lá lách, lau cồn lìa kim đứt cải. Vậy phải biết nhắm hai con mắt lại để làm một cái dây leo như Tố Như leo khắp mình mẩy Hoa Thi �ư�ng Thi không chừa một chỗ. Ông Chúa �ạo Văn Cướp �iệu là thiên tài bất tuyệt nhân gian càn khôn phơi mở một vùng vĩnh viễn trong hố hư vô .

�ạo văn theo lối thiên tài là chịu mù lòa để sáng suốt, chịu vô hạn cuồng si điên loạn để thanh thản vô song hắt hiu điêu đứng để mà suy tư độc đáo ở trong vòng cái Một duy nhất Của Chung còn ghi đó vậy lai rai g�i một chút này... Thi hào Hy Lạp Trung Hoa ngàn xưa đã nhìn một viễn tượng. Trái đất quay đêm ngày cũng luân lưu trong một viễn tượng. Và những điên đảo th�i đại binh đao này nguyên do là bởi chúng ta quên nhìn một viễn tượng, lại cứ nằng nặc đòi dòm. Dòm hết cái đồ n� đến cái đồ kia, trong lúc cái đồ này chịu nằm trơ một cõi không kẻ "giao tình tại" vì lạc nẻo "chính khí đồng". �ó là biểu trưng cho sự gãy đổ chia lìa giữa vật thể hiện hoạt và vĩnh tồn của tồn thể tồn lưu. Triết h�c Heidegger là tất cả triết h�c hôm nay hôm sau hôm trước đã từ vạn đại chết héo bao phen. Nhưng? - Biển dâu sực tỉnh giang hà, còn sơ nguyên mộng sau t à áo xanh...

Những ngư�i như Nguyễn Du , Tản �à, Trang Tử, Nietzsche, Einstein, Faulker, Heidgger, vốn không phải là những kẻ kiêu căng vô lối nhưng h� bị bó buộc phải to tiếng " chém cha cái số, nghĩ đ�i mà ngán. Trông ra núi lớn sông dài, ngó quanh lại chỉ một mình là ta", ấy bởi vì nếu không làm như vậy thì sớm chầy m�i ngư�i sẽ chết bởi bàn tay kẻ hương nguyện., kẻ duy lý máy móc, kẻ lập l� lập lững để dễ b� vu cáo, kẻ tẩm nhuận chi trấm, những kẻ tên là Iago đã đẩy những Desdemona, Othello vào chỗ chết. Thà giận thì la mắng thẳng ngư�i ta, ngư�i ta còn có thể đáp được một l�i.

M�i cảnh huống bi thảm hiện th�i hầu như triệt để không cho phép chúng ta bàn tới Heidegger đúng như sầu xanh đất đ� đòi h�i. Ta đành bó tay lắc đầu dang dở. Vùng nắm một vài nguyên tắc cổ sơ trong truy�n thống triết h�c �ông Phương và dấn thân vào cuộc. Sử dụng chi ngôn, ngụ ngôn, trùng ngôn, phản ngữ hầu mong đạt tới cõi vô ngôn trong l�i mà khép mở riêng chung năm canh sáu khắc tối mận sớm đào.

 

�oạn trư�ng là sổ thế nào

Bài ra thế ấy vịnh vào thế kia

 

Từ l�i nói kinh dị đó của hồng nhan đứng trước hố thẳm sinh hoạt hắt hiu sương tồn thể giữa muôn vàn trùng vây, chúng ta mong sẽ đủ can đảm lên đư�ng. Sẽ không ngần ngại trước những b� tư�ng bóng tối. Tin chắc rằng nếu nắm giữ được những dư vang siêu hình loạn b�i kỳ bí của l�i thơ thiên tài � �ông, nếu chịu vượt qua những lỗi lầm đồ sộ của h�c giả Việt đối với Ngưyễn Du, thì m�i cửa ngõ triết h�c xa xôi xa lạ sẽ dần dà được mở rộng. Con ngư�i sẽ thiết lập lại một "ngôi nhà" để đón bóng sầu tồn thể hồn du mục c� hoa. Và một ngàn ngư�i như Sartre, Jean Wahl sẽ không đủ sức tấn công Heidegger. Nửa trang sách Heidegger thừa sức đẩy ngàn vạn trang của Sartre của Wahl vào rác bụi. Và đủ sức đặt lại vấn đ� vận mệnh loài ngư�i trong những viễn tượng sơ khai.

L�i tựa mong khơi dẫn được mạch nguồn thâm áo của triết h�c Heidegger thiết lập trên một vài từ ngữ cốt yếu Ek-sistence, Berger de l'Être, Dasein. Những trang sau sẽ hướng nhi�u v� công truy�n hơn là tâm hội. Không phải tác giả lùi bước trước việc khó khăn. Nhưng nghĩ rằng: phần tâm hội phải được chiêm niệm theo điệu tâm hội. Vài giòng lơ lửng của Mưa Nguồn đã bóng bẩy làm việc đó theo nhịp võ vàng cổ độ � �ông.

Dasein - danh từ trụ cốt trong tư tưởng Heidegger - Dasein có thể dịch như thế nào? Gabriel Marcel sau vài tuần hội đàm với Heidegger, đành than thở: Dasein không cách gì dịch ra Pháp ngữ. Xưa kia, Henry Corbin đã dịch là Réalité-humaine. Sau này các triết gia Pháp sẽ còn dịch là L'ẻtre-le-là.

Dịch theo lối sau tương đối hơn cách trước, vì sao? Xin tạm gác l�i đáp lại. L�i đáp sẽ hiện ra dần dần sau này. Bây gi� ta thử dịch Dasein sang Việt ngữ. Dịch là Tại thể được chăng? Lần thứ hai xin tạm b� lửng l�i đáp vậy. Tại thể là thực tại ngư�i? Tại thể là cái thể đứng ra để đón m�i tồn thể. Nếu không có thực tại ngư�i tại thể thì tồn thể sẽ thỉên thu mất ý nghĩa, sẽ chỉ còn là lù lù vật thể lai rai.

Con ngư�i suy tư, con ngư�i biểu lộ, con ngư�i là tại thể đứng ra để làm băng nhân cho một cuộc tương giao. Tương giao giữa tồn thể và tinh anh con mắt của con ngư�i. Tố Như đã thành tựu việc đó. Tồn thể đã đi v� với tấm lòng kẻ tài hoa và đã nằm tròn trịa trong l�i l�i ngư�i phong nhã. Die Sprache ist das Haus des Seins. Le langage est la maison de L'Être. Ngôn ngữ là ngôi nhà của tồn thể. �oạn trư�ng tân thanh là nơi cư trú của "hồng nhan". Từ đó mảnh xiêm hồng phong nhụy, bướm ong sẽ vù vù tứ vi vấn vít. Cố nghi chư lão chung tình biến danh tính ư quần biên tụ giốc... Các ngài thi sĩ lũ lượt đi v� vỗ ngực tự xưng mình là thiên tài để gùn ghè gắn bó bảo vệ cái tồn thể ôi yêu dấu xanh xao muôn vàn đợi mong vò võ. Băm sáu cung náo nức mưa xuân... Tây Nam gió bão loạn bùng...

Tất cả vấn đ� là: làm thế nào để cho xoang điệu hào hoa đừng bị đánh chìm bởi luận lý cò ke đo đếm, bớt một thêm hai. Từ bao nhiêu thế kỷ tư tưởng của tinh anh đã hao mòn trong vòng vây của luận lý. Ngư�i ta đo tư tưởng theo những tiêu chuẩn lệch lạc. Buộc cá phải bò trên bãi cát? Buộc chim phải lội dưới dòng sông? Rồi bảo rằng cá chim sao mà bê bối vậy? Cá chim thiếu khả năng bò leo bơi lội?...

Luận lý h�c là tạo phẩm lai rai của nhà trư�ng, của h�c giả. Triết nhân nếu có sử dụng luận lý h�c thì bao gi� cũng sử dụng với những hậu ý, coi luận lý h�c chỉ như một phương cách tạm th�i giúp ta đạt một Cái gì khác lung linh hơn. Không quá tôn sùng luận lý như những kẻ nông nổi đem luận lý cứng đ� ra để tàn phá cái gì khác vốn là cái cốt yếu, cái cứu cánh phải đạt. Cái gì khác ấy là cái chi? Ấy là cái đạo Không-L�i của Khổng Lão Phật... Tố Như, của m�i thánh nhân vậy.

Sự lầm lẫn tai hại của các triết gia h�c giả đã tàn phá triết h�c văn h�c thi ca suốt bao nhiêu thế kỷ, và dẫn con ngư�i th�i đại này tới đầu hàng cơ giới duy lý duy vật một cách nhục nhã. �ộng hoạt che lấp tồn lưu, xa lìa tồn thể. Con ngư�i lao đầu vào kinh doanh náo động và quên mất rằng mình phải nằm im như cổ độ mong ch� làn phi tuy�n sóng biếc của vạn đại băng qua. Hỡi Dasein! Ngươi nỡ nào quên mãi!

Tại thể hay Dasein là l�i trong ý đó.

Tập sách chỉ ước mong có hạn. Sợi chỉ Ariane chưa phải là tất cả. Thésée phải tự mình đ� mặt với Minotaure ở Mê Cung Thần Thoại là mê cung thế sự biển dâu và mê cung ở ngay giữa ruột rà của mỗi ngư�i mỗi kẻ làm văn nghệ trong bầu khí đảo điên.

Chế ngự được Minotaurethì sẽ lấy Ariane làm vợ. Nghĩa là gặp Heidegger - linh hồn trư�ng cửu giữa b� cõi vô thư�ng.

 

---

 

Bài Tựa nhân kỳ tái bản

(Tư Tưởng Hiện �ại, Sài Gòn 12/74)

 

Tại trung tâm cơn lốc, có trì ngự cuộc tịch nhiên? Nói cách khác: Trái tim của Cuồng Phong là Tuyết �ậu...

Cũng có thể nói: Thu Sương tịch mịch nằm ở giữa lòng Mùa hạ bão giông. Ấy có nghĩa là: tại trung tâm Bão giông hư vô chủ nghĩa, có trì ngự Thu thiên sương bóng hằng thể lưu tồn (hoặc nói: tồn thể hằng lưu liên miên trì ngự ư hư vô sa mạc đích trung tâm).

Sự huống ấy có nghĩa là gì, sau khi cùng với Heidegger quanh quất đi vào những ngả ba lâm đạo suốt nửa thế kỷ, hoặc một thế kỷ rưỡi, bất thình lình ngư�i ta bỗng thấy Sự tình kia thị hiện là:

 

"Xuân Thu trang điểm tình hình

Nghe đâu tình trạng nhớ tình huống xưa..."

(Thiên Thu mở gió hai hàng

Mở trang m�nh mảnh con đàng thiên di

Bước chân chớ vội vã gì

Xuân là trì ngự trên kỳ mộng rơi

Con chim mang lá v� tr�i

Rừng ong đổ mật lại đ�i nhân gian

Tôi v� mây gió trong thân

Tìm xuân tình thể chịu phân ly rồi

�ầu khe núi ngủ yên đồi

Liễu ru thành tượng trong l�i ra đi)

 

(�ầu khe

Lá c� phai rồi

�á vang tiếng ngựa

Bên đèo đầu thai).

 

Thành thử sau mu�i hai năm ngổn ngang sự tình đi v� trong sự huống, bỗng nhiên tồn thể sự hằng chợt nhiên chuyển động quy lai cho Phục Hồi đi v� Les Chimères trong Sự trạng: Tân An tái bản lịch trình. Thơ có thể nói lên đi�u đó như sau:

 

" Di Thần (Hamlet)

Lá c� Ngu Cơ (Cléopãtre)

Nguyên tri�u tịch mịch ng�n c� bổ sung

Hoàng hôn cơn mộng tháp tùng

Từng vô duyên g�i bóng nùng diễm qua".

 

Was ist Metaphysik nói lên đi�u đó như sau: (...)Ấy có lẽ cũng không ngoài l�i thơ: "�ư�ng ra thiên cổ mư�i sông" "Vượt đêm bất nhị lên cành hư vô"(Nam Chữ - Hư Vô Ca).

Une Saison en Enfer thì bảo (...)

Và Caligula của Sa mạc mùa hè cũng đi v� phảng phất nói thêm (...)

Nhưng còn Les Chimères? Les Chimères Nervaliannes (Gerardiennes) thì lại cắc cớ bảo rằng:

 

"Ngăn chia ngã rú hang hầm

Bên Hùm rống ngục bên gầm tù Beo".

 

Hùm Rống Ngục có thể là Whitman, hoặc Poe hoặc Keats... Gầm Tù Beo có thể là Nietzsche-Whitman-Rimbaud-Poe-Dickinson-Emily-Marilyn-Brigitte-Bùi...)

(Ngã rú hang hầm có thể là là?). Nhưng vì sao ngăn chia? Ngăn chia có nghĩa là gì? Nhưng vì sao ở phía sau Sương bóng ngăn chia vẫn cứ thấy liên miên trì ngự Bóng sương quy lai v� quy hợp cứ như âm thầm thấp thoáng như dư�ng?

 

(Dư�ng như trên nóc bên th�m

Tiếng ki�u diễm giây bóng xiêm mơ màng...)

 

Ấy có thể là. Ấy cũng có thể là là. Vẫn cứ vĩnh viễn tồn lưu mãi mãi là là: Sơ Nguyên - Logos - Phơi mở - Phusis - Song trùng - Aléthéia - Giữa hai vành mù sa - Moira - Sương bóng. Ấy là b� cõi của Hàng cây sơ thủy đi v� cho lá hoa cồn mùi hương rớt hột MoZart - Beethovennien.

Mưa nguồn bảo:

 

Xa biệt lắm

Mưa nguồn trên mái tóc

�ã mấy lần thổi lạc lệ lưa thưa

Buổi sớm hôm buồn tinh tú ai ngừa

Bàn chân bước với tay buông kể lể

(Giã Từ �à Lạt)

 

Sa mạc phát tiết càng gay cấn chịu chơi nối đuôi xúm xít nói thêm rằng Ấy là Lễ Hội Cho Tháng Ba:

 

"Thì có lẽ bây gi� như lần nữa

Một bài ca sẽ chuyển điệu khôn hàn

L�i gay cấn đâù thai trong vó ngựa

Hồn hóa sinh v� núi đá mưa ngàn".

 

Do đó? Do đó có câu:

 

"Hồng tham dự Lục tô bồi một đi đứng ngóng một ngồi nghe ra

Ti�n trình vạn lý đầu hoa

Ng� đâu cuối tuyết còn xa vô cùng".

 

Thế thì? Thế thì thì? Thế thì từ đó thể và thì càng có thể dịch di thiên (thiên di vi dịch) sang thì và thể. Từ đó Bài Ca Quần �ảo nối đuôi nói tiếp tục g�i là:

Các em đầu đội vai mang

Tiếng kêu rào rạt Mùa lan sang mùa

Anh đi cây bút vẽ Bùa

Chào em như mộng mị thừa thãi Dâng"

(Ngẫu Nhĩ Bên �ư�ng)

 

Cũng chính vì chỗ đó, chỗ của cái chốn nơi "thừa thãi dâng" kia của "ư ngu tâm tạ tri th�i nhạn ôn trụ sơn hình quải ốc u" - mà kỳ Tái Bản này, Tư Tưởng Hiện �ại ngẫu nhiên được trùng hiện giang hồ trong thể lệ thù thắng tân an của tịch nhiên hồi phục.

Tác giả xin đa tạ. Hy hữu hưu hỹ.

�ộc giả nguyên lượng nguyên lượng... để có cơ duyên quy thuộc vào định mệnh sử xanh tồn lưu ư Thế Dạ. Hữu hỹ Hỷ Hưu... Hỷ Hưu? Sao thế? Hoan hỷ Hy Hưu? Ấy bởi vì hẳn nhiên là Cơ Duyên Hy Hữu vốn luống đã đi v� với �ộc Giả một phen nào tịch mịch quả thật Hy Hữu Ngẫu Nhiên...

---

 

 

Tựa Mùi Hương Xuân Sắc

(Sài Gòn 1973) An Tiêm tái bản, 1990

 

"Les hommes sont si nécessaairement fous, que ce serait être fou par un autre tour de folie, de n'être pas fou."

(Ngư�i ta vốn điên, điên một cách thiết yếu đến nỗi không điên cũng là điên theo một lối khác.)

Ấy là l�i của? Của một kẻ Tư Tưởng Âu Châu thế kỷ 17 (mà Heidegger có nói tới trong Sao G�i Là Suy Tư). Kẻ gay cấn chịu chơi trong triết h�c, kẻ gây kinh hoàng thán phục cho m�i nhà khoa h�c những thế kỷ sau - mặc dù cái tên của y quả nhiên là rất tếu (Pascal) cà gật ba gai.

"Xấp xỉ cùng th�i với Descartes, Pascal khám phá ra cái lý tính của trái tim..." - (Của cái tâm vô lượng của uyên nguyên tư tưởng). Sao g�i là tư tưởng? - từ đó có nghĩa là: sao g�i là "trái tim vĩnh viễn" (Hoelderlin) của Vô Lượng Tâm? Là Nhị Vô Lượng Tâm? Hay là tứ ngũ thập vô lượng lý?

Sau nghìn thế kỷ của ba trăm năm điêu tàn sa mạc, con ngư�i Trí Thức Trưởng Giả Da Vàng vẫn điên cuồng nằm ngủ tại "trung tâm" trái bom nguyên tử, và vừa o bế o bồng "Nguyên Tử Tâm" vừa ò e nguy�n rủa trái bom ly kỳ da trắng. Vừa thống thiết tự xưng " ta đông phương da vàng" vừa lém luốc dòm d� theo đuôi "em tây phương tiến bộ văn minh da trắng".

Quả nhiên ấy thật là là? Là điên theo lối gay cấn? Là cuồng dại theo thể lệ da vàng rạng rỡ Lục Hồng Tích tham lam? "Hồng tham Dự lục tô bồi?"

Không phải không phải không phải. Vì sao không phải? Bởi vì: "Les hommes sont fous, si nécessairement fou, que..." �iên cuồng thiết yếu bức bách đến nỗi? �ến nỗi: Vừa lém luốc dòm d� theo đuôi Em văn minh da trắng vừa ò e uốn éo ưởn ẹo la to lên rằng Em đìu hiu da trắng vong bản hơn Ta da vàng.

Sông dài biển rộng ngàn thu sau vẫn không sao gột rửa sạch cái chỗ quái dị lâm ly kia của khôn lư�ng đông phương sa mạc. Nghìn vạn Cô Em M�i Nh� đi tiểu trên Nấm Mồ Trung Niên cũng không thể nào vãn hồi được sự huống lém lốc nhà ma bên phương hướng bình minh hồng nhật. " Chắc chi thiên hạ đ�i nay, mà đem non nước làm rầy chiêm bao." (Nguyễn Trãi)

�em non nước làm rầy giấc chiêm bao của hồng hoang mặt đất? �áng vào đâu? Thiên hạ đ�i nay là gì? Có liên can đến thiên hạ đ�i nào? Mà chiêm bao là gì? �em non nước làm rầy chiêm bao suốt bình sinh của hùng tâm thiên hạ? Sao g�i là thiên hạ? Thiên hạ là giữa bụi hồng. Sao g�i là bụi hồng? Là "Bụi hồng lẽo đẽo đi v� chiêm bao" ? Khốn nạn khốn nạn! Chiêm bao bèo b�t bóng vang? Bóng vang của vang bóng? Vang bóng của mộng mị? Mộng mị của chiêm bao? Kết thúc của Vô Lượng Tâm Ba La Mật Bát Nhã? Ổ!

Sương biệt ly bất thình lình là Nguyệt Hồi Phục? Les Chimères là Adrienne Sylvie? Không phải không phải. Vì sao không phải? Bởi vì bởi vì bởi vì? Bởi vì toàn thể địa cầu đang lom lem hình thành mạt thế thể của Lịch sử Hương nguyện tương lai. Và m�i cuộc cuồng điên vô sở tòng lai diệc vô sở khứ, và m�i cuộc như lai calvaire bí mật xứ, và m�i trái bom hòn đạn trút lên đầu lên cổ da vàng da trắng da đen, vẫn không một mảy may nào giải thích được cái nghĩa lẽo đẽo chiêm bao cho bụi hồng đi v� hồi phục.

Trong một đêm đông băng giá, Nerval đã thắt cổ hai lần cho tử sinh nhị tử. Nếu Marx NietZsche trùng sinh thế kỷ này, ắt các ngài sẽ thắt cổ ba lần ca vát thần thông cho "tâm sự di thần tri�u Lê được tử diệt thênh thanh trong da vàng tình tự" Tuy nhiên? Tuy nhiên một vạn l�i nguy�n rủa của sử xanh vẫn không thể nào đưa:

 

"Ti�n trình vạn lý đầu hoa

Ng� đâu cuối tuyết còn xa vô cùng"

(Tạm g�i đó là lối tiễn đưa cho b�n trí thức trưởng giả lên đư�ng).

 

Ngư�i ta nhớ rằng đầu thế kỷ 19 Nguyễn Du Hoelderlin Beethoven cùng đi v� trong mùa dự cảm thênh thang. Thênh thang vì ấy chẳng phải dự cảm rằng mình là những "di thần tri�u Lê nhớ nhung cựu chúa" mà ấy bởi dự cảm bi hùng kịch biển dâu của những thế kỷ sắp tới, và tại thể tự thân phải chịu cưu mang lấy nghiệp dĩ làm Trư�ng Sở Trụ cho một cuộc t ranh chấp dị thư�ng giữa những Thần đế đang đi vào quá khứ và những Thần �ế man mác tương lai. Gánh lấy cái nghiệp kia quả nhiên là nặng lắm. Và bao phen ngôn ngữ loài ngư�i đã đành chịu vỡ toang cung bậc vì sự yêu thỉnh khôn hàn của cuộc hình thành một Thần �ế Thể bất khả tư lư�ng đối với đám đông quần chúng huynh đệ. Ni�m cô độc mênh mông xâm chiếm trái tim một vài ngư�i của giống nòi dự cảm. Trước một hoàng hôn của sử lịch và sau một đêm dài bất tận của sử xanh, ni�m dự cảm quy lai v� một bình minh không tên tuổi. Và sự đó yêu sách liên miên những giông bão (nội tâm) song song với những chói chang gay gắt và những tà huy ngậm ngùi. Những vũ tuyết, những vân sương, xô ùa nhau gào kêu thị hiện và hình thành trong tinh thể khác.

 

"B� bến lạ lá cây rung cùng tột

Trận điêu tàn bào háo nhị giai nhân..."

 

Sau Nguyễn Du Hoelderlin một phần ba thế kỷ, những huyễn mộng (LesChimères) Nerval lại khiến cho những lá cây dự cảm b� bến lạ rung lên tuyệt trù lần nữa. Không biết bao nhiêu trận điêu tàn bào háo từ đó đã xảy ra. Les Fleurs du Mal, Une Saison en Enfer, Zarathustra... Toàn nhiên là tinh hoa Tây Phương Hy Lạp �ịa? Trừ Nguyễn Du, �ông Phương Trung Hoa Ấn �ộ Thổ tuyệt nhiên không một linh hồn Thái Bình Dương nào cảm ứng nổi cái trận điêu tàn bào háo b� bến lạ bên những lá cây cùng tột rung lên(...) �ông Phương đã tiếp tục ngủ vùi giữa những trầm thống thất thanh kia. Và lúc sực tỉnh ra thì chỉ biết thống thiết chạy theo đuôi một cái đuôi hút heo tan nát, vừa chạy theo đuôi vừa gào to lên rằng mình vớ chộp được một cái đầu thật bự.

Sự tình ấy tiếp diễn miên man quái gở cho đến khảm kha thay là sự huống đi v� ở giữa thế kỷ hai mươi trong tình huống da vành xuân xanh sái dị...

 

Xuân thu trang điểm tình hình

Nghe đâu tình trạng nhớ tình huống xưa

Chạy quanh vư�n c� năm sau

Chép câu tội lỗi từ bao nhiêu lần.

 

Những "vư�n c� năm sau" đang lên đư�ng đi v� trong kết tập những "vẻ diễm ki�u của mặt đất mẫu thân". Mặt đất đã rung lên bao phen não nùng trong đắm đuối, kể từ thuở ấy đến nay? Kể từ những mùa hạ sơ khai đầu tư�ng lửa lựu lập lòe đâm bông? Kể từ những mùa sơ nguyên sơ thủy nách tư�ng bông liễu bay sang láng gi�ng?

Không biết không biết. Vì kể từ bấy là kể ra bao. Kể ra bao là kể vào bấy. Bao bấy theo nghĩa: bao bấy chầy.

 

"Bấy chầy chưa t� âm hao

Hoặc là trong có làm sao chăng là?"

(Nguyá»…n Du)

 

Chính thế, sau bao nhiêu những bấy bao chầy bấy chăng là, cuộc cơn chưa t� âm hao kia vẫn tiếp tục lũ lượt đi v� trong từng từng phen phen nối đuôi lả tả tứ điệp ngũ trùng của đảo tứ điên tam.

"Hoặc là trong có làm sao chăng là?"

Vấn cú được nêu ra trầm thống đơn sơ trong tịch mịch. Nhưng chưa một lần nào �ông Phương nghe ra l�i chất vấn của là là, hoặc hoặc, chăng chăng, bấy bấy, chầy chầy, trong trong, có có...

Bấy chầy chưa t� âm hao

Hoặc là trong có làm sao chăng là?

Mà oái oăm sao là cái âm hao đi v� trong bóng nhạn. Trong cánh hồng bay bổng. Trong cái ngoài song th� thẻ oanh vàng.

 

"Ngoài song th� thẻ oanh vàng

Nách tư�ng bông liễu bay sang Láng Gi�ng"

 

Bay sang láng gi�ng để hình thành cận lập cái chi? Cái lãnh địa Mnémosyne của đầu thai ký ức?

Không biết không biết không biết

Vì sao không biết?

Vì tình hình tình huống tự tình của tình trạng hoàng hôn trong phố chợ chi�u lâm ly trong tình duyên sa mạc?

Không hẳn không hẳn không hẳn.

Vì sao không hẳn?

Vì ấy bởi "Xuân thu trang điểm tình hình, nghe đâu tình trạng nhớ tình huống xưa..." Và do đó, m�i sự đã thênh thang đi vào trong bao dong Chi�u Phố Chợ tham dự đầy dẫy những lục hồng.

 

"Một chi�u phố chợ thênh thang

Chanh hồng quýt lục thu dàn loạn ly

Mắt xanh hình thể trụ trì..."

 

Trận trụ trì hình thể mắt xanh kia từ đó thoắt nhiên là ân lộc. Ân lộc của ân huệ từ bi nảy ra từ trận điêu tàn ban sơ ban sơ bóng nhạn của quy lai trầm luân trong hồi phục đắm chìm trong từng trận" di hồn tuyệt yến dã man oanh". Có thể là như thế đấy chăng? Là trận chào lưu ly giữa phù du phong vân hồi phục?

 

"Mắt xanh hình thể điêu tàn

Chào cô Gái Lạ cô càng lạ thêm "

 

Nguyễn Du đã chào cô Gái Lạ Tri�u Minh, Từ Hải đã chào cô Gái Lạ Lầu Xanh, Homère đã chào cô Gái Lạ Troyenne Nữ Vương Andromaque. Ulysse đã chào cô Gái Lạ Phéacienne, Công Chúa Nausiaca. Nerval đã chào cô Gái Lạ Thiên Thu Thánh Nữ Thấp Thoáng Adrienne Nghìn Thu Thuần Nhiên Sylvie Phơ Phất. Trung niên cũng còn có thể tha hồ chào m�i m�i Em M�i Gái Lạ Brigitte Marilyn. Trên muôn ngàn tàn phế điêu linh của Mẫu Thân mặt đất, nghìn nghìn những Quốc sắc kết tập những Châu thổ lãnh địa diễm ki�u. �ể làm gì?

 

�ể sau muôn vạn lầm than bụi hồng tro than lẽo đẽo, muôn nghìn thảo hoa dựng dây trên muôn nghìn tàn phế của tích lục tham hồng cho hồng tham dự lục tô bồi... và sau đó ? Sau đó chúng ta xúm xít đi v�, lũ lượt nối đuôi nhau tràn lan nêu câu h�i: cớ sao tham hồng tích lục? Cớ sao mà chào? Cớ sao mà sau trận điêu tàn bào háo nhị giai nhân, thì toàn thể những Nương Tử Sử Xanh bỗng nhiên bất thình lình quy lai v� tinh hoa tuyệt trù quái dị lâm ly trong bước đi của Bà Hiệu Trưởng.

 

(Bà đi thể lệ bước ra

Tay khăn tay áo tà hoa thêu thùa

Bà v� c� rậm giậu thưa

�êm tàn cấm nguyệt chi�u trưa lâm tuy�n

Lá rừng kết tập oan khiên

Lãng quên dõng cảm muộn phi�n hùng tâm

Ngư�i v� sử lịch ca ngâm

Phù du phương cảo huy�n cầm bảy giây

�ất v� tình sử phôi thai

Nắng vàng đổ lục cuối ngày bà đi...)

 

"Un arc-en-ciel étrange entoure ce puits sombre"... (Một cầu vồng vân nghê dị thư�ng bao quanh cái giếng u ám ấy)

"Entre un monde qui meurt et l'autre renaissant". (Giữa một thế giới đang chết và thế giới khác phục sinh)

"Sais-tu ce que tu fais, Puissance Originelle, De tes soleils éteints, l'autre se froissant..."

 (Hỡi quyá»�n uy nguyên thủy

Ngươi biết chăng ngươi làm gì

V� những vầng nhật chìm tắt của ngươi,

Những vầng nhật va chạm vào nhau

Liên miên như

Bardot tri�n miên dập vào b� Brigitte)

(Như Sylvie cập bến Adrienne)

"Es-tu súr de transmettre une haleine immortelle

Entre un monde qui meurt et l'autre renaissant?"

(Ngươi có chắc try�n tiếp được một hơi thở thiên thu (bất diệt)Giữa một vũ trụ điêu tàn và một vũ trụ phục sinh?)

Kể từ câu h�i đó.

"La terre a tressailli d'un souffle prophétique".

Và kể từ đó, Thần Tinh huệ mới g�i ta. Phượng hoàng, hoàng hạc, chim ó, chim bằng, đã bay qua đã đi vào quá vãng. Ta bước v� thênh thang trong đôi cánh chuồn chuồn bé b�ng, man mác vô phương "cá sóng phiêu bồng", và...? Bước v� và ra đi và trùng lai hồi phục như "ngàn năm ngậm bóng sương đồng"...

L' esprit nouveau m'appelle

J'ai revêtu puor lui

La robe de Cybèle..."

Sao thế sao thế sao thế?

(Ruộng đồng chưa thể đoán ra? Rằng trong ý bạn là ta lên đư�ng?)

"Các em đầu đội vai mang

Tiếng kêu rào rạt mùa lan sang mùa

Anh đi cây bút vẽ bùa

Chào em như mộng mị thừa thãi dâng".

 

 

---o0o---

| Mục lục Tác gia?|

---

Cập nhật ngày: 01-01-2002