Trong kinh tạng Pàli, Tôn giả Xá Lợi Phất chiếm địa vị quan tr�ng hàng đầu, chỉ đứng sau Phật. Nhi�u kinh được mở đầu với câu cổ điển "Như vậy tôi nghe", mà ngư�i thuyết kinh thay vì đấng giác ngộ, thì lại chính là bậc Thánh đệ tử uyên bác ấy đại lao cho Ngài.

Có khi đức �ạo Sư thăng pháp tòa, chỉ trình bày một bài kệ ngắn g�n, rồi lui v� am thất của Ngài. Trong những dịp như vậy, chúng ta thư�ng gặp Tôn giả Xá Lợi Phất xuất hiện khai diễn ý nghĩa l�i dạy súc tích của Phật và cuối cùng, chính Phật đã xác chứng cho lối giải thích của Tôn giả bằng một câu còn giá trị hơn tất cả những l�i khen tặng : "Nếu các ông h�i ta, ta cũng giải thích như Xá Lợi Phất!".

Tôn giả Xá Lợi Phất (Sàriputra, dịch nghĩa là Thu Tử) là con trưởng trong một gia đình thuộc thế cấp Bà La Môn giàu nhất làng Upatissa, gần Nàlanda ngày nay. Upatissa cũng là tên được đặt cho Ngài khi sơ sinh. Mẹ Ngài tên Sarì. Trong bốn ngư�i con trai Ngài được mang tên của mẹ, trong khi một ngư�i em của Ngài lại có tên của cha là Vagantaputra. Tôn giả có ba em trai và ba em gái, v� sau đ�u theo Ngài xuất gia đắc quả A La Hán. Những tiểu sử của các vị này được tìm thấy trong "Trưởng lão Tăng kệ" và "Trưởng lão Ni kệ".

Ba ngư�i em trai của Tôn giả có tên tuần tự như sau : Cunda (Thuần �à) Upasena và Revata (Ly bà da). Ba em gái của Tôn giả là : Càlà, Upacàlà, và Sìsùpacàlà. Ly Bà �a là vị đệ tử thi�n định đệ nhất của Phật. Vì Ngài là con út, bà mẹ rất cưng quý không muốn cho xuất gia nên tìm cách cưới vợ cho Ngài rất sớm. Vào ngày hôn lễ, không may cho hai gia đình, cậu bé tình c� thấy bà ngoại già 120 tuổi của cô bé, và trực nhận lý vô thư�ng, trong phút chốc cậu đâm ra chán ngấy tất cả cảnh hoa lệ giả dối của cuộc phù sinh, và muốn thoát ly bằng m�i giá. �ược anh cả yểm trợ, cậu út chuồn ngả sau giữa lúc đám tiệc linh đình, và trực chỉ đi đến một ngôi tịnh xá, xuống tóc xuất gia. �t năm sau khi nhập đạo, vào một mùa an cư, trên đư�ng đi bái yết Phật, Tôn giả dừng chân ở một khu rừng cây Kha-disa (cây gai) và tại đây Ngài đắc quả, nên ngày sau Ngài được hiệu là "Ly Bà �a ở rừng gai". Ngài được Phật khen là ngư�i xuất sắc nhất trong những vị yêu thích độc cư ở núi rừng.

Em trai giữa tôn giả là Upasena hay Vagataputta là vị tỳ kheo được Phật khen ngợi có hạnh hoan hỷ đệ nhất. Ngài từ trần sau khi bị rắn độc cắn, như được ghi trong một kinh của Tương Ưng bộ.

Ngư�i em kế là Cunda (Thuần Bà) được mệnh danh chú tiểu Thuần Bà ngay cả khi th� giới, vì để phân biệt với Trưởng lão �ại Thuần �à. Khi Tôn giả Xá Lợi Phất nhập diệt, chính vị này đã hầu cận Ngài và mang di vật của Ngài trở v� thông báo với �ức Phật và Thánh chúng.

Ba ngư�i em gái của Tôn giả cũng xuất gia sau khi đã lập gia đình mỗi ngư�i có một ngư�i con. Những ngư�i con trai này đã theo h�c với Tôn giả Ly Bà �a. Chính Tôn giả Xá Lợi Phất, vào một dịp đến thăm ngư�i em út của Ngài lâm bệnh, đã gặp các cháu và khen ngợi hạnh kiểm tốt đẹp của h�, như được tìm thấy trong Trưởng lão Tăng kệ 42, phần luận số.

Hạnh - Nhẫn - Nhục
Mặc dầu cả bảy anh em Tôn giả đ�u xuất gia theo Phật, bà mẹ Tôn giả vẫn giữ đạo Bà La Môn, và có thái độ thù nghịch với Phật giáo và tất cả những ngư�i liên hệ. Bà thù hận sa môn Gotama đã cướp hết đàn con của bà. Vào một năm gặp th�i đói kém, Tôn giả Xá Lợi Phất đưa 500 vị Tỳ kheo đến khất thực tại nhà bà Sàrì, bà vừa bày thức ăn bà vừa lằm bằm nguy�n rủa. �ể thực phẩm vào bát Tôn giả, bà mắng:

- Ngu ơi là ngu! Nhà cao cửa lớn, ruộng vư�n thẳng cánh cò bay thì không chịu ở, lại b� mà đi đầu đư�ng xó chợ, ngủ bụi ngủ b�, ăn cơm thừa cơm cặn của ngư�i ta.

Tôn giả vẫn yên lặng cùng Chúng Tăng th� thực. Ăn xong, Tăng đoàn cùng theo Tôn giả im lặng trở v� tịnh xá. �ại đức La Hầu La nh� nhất trong Tăng đoàn thóc mách thuật lại cho Phật nghe m�i sự đã chứng kiến tại nhà bà thí chủ n�. Phật nhân đó thốt bài kệ sau đây, được ghi trong kinh Pháp cú, phẩm Bà La Môn:

"�ầy đủ đức hạnh không nóng giận,

trì giới thanh tịnh không nhục nhiễm,

thì chỉ ngay thân này là cuối cùng,

không bị tiếp tục sanh nữa,

Ngư�i như thế ta g�i là Bà La Môn.

(danh từ Bà La Môn ở đây chỉ ngư�i cao thượng)

Hạnh nhẫn nhục của tôn giả được Phật và những vị đồng phạm hạnh không ngớt tán dương. Một hôm, một ngư�i đang đ� cập v� các đức tin của tôn giả.

- Trưởng lão Xá Lợi Phất của chúng ta có hạnh nhẫn nhục chẳng ai bì. Ngài chẳng tức giận ai bao gi�.

Khi nghe thế, một ngư�i Bà La Môn lên tiếng:

- Vô lý! Ai mà kh�i có lúc tức giận. �ấy là vì không ai khiêu khích ông ta thôi.

M�i ngư�i phản đối:

- Không phải vậy đâu, cư sĩ.

Ngư�i Bà La Môn kia nói:

- �ể tôi có cách ch�c ông ta tức giận cho coi.

Ngư�i ta đồng ý ch� xem. Ng� đâu, ngư�i Bà La Môn ấy chực khi Tôn giả vào thành Xá Vệ khất thực chạy theo đấm một đấm như búa bổ vào lưng Tôn giả. Tôn giả vẫn thản nhiên không quay lui, chỉ lên tiếng h�i khẽ: "Cái gì thế" và tiếp tục bước. Ngư�i kia sanh tâm hối hận, đến trước tôn giả sụp lạy xin sám hối. Tôn giả hoan hỷ tha thứ ngay. Ngư�i kia bạch:

- Bạch tôn giả, nếu Ngài đã tha thứ cho con, xin thỉnh Ngài v� nhà con th� thực, và hôm nay trở đi, xin Ngài cho con được cúng dư�ng Ngài thư�ng xuyên.

Nói xong, y đỡ lấy bình bát trên tay Tôn giả và đưa Ngài v� nhà. Nhưng có một b�n ngư�i đã vây lấy ngư�i Bà La Môn ấy, sẵn gậy gộc cầm tay, và bạch Tôn giả:

- Bạch Ngài, xin Ngài giao tên ác ôn đó cho b�n con sửa trị một mẻ.

- Tại sao?

- Bạch, nó đánh Tôn giả! Chúng con phải bửa đầu nó ra!

- Kẻ ấy đánh các ông, hay đánh ta?

- Bạch, đánh Tôn giả.

- Vậy thì y cũng đã xin lỗi ta rồi. Các ông hãy đi đi.

Vào một dịp, Phật ngự tại Kỳ Viên tịnh xá, Tôn giả bị một tỳ kheo vu khống, vì vị này phẫn nộ bất mãn. Khi các Tỳ kheo đến từ giã sau mùa an cư, Tôn giả luôn luôn g�i tên thân mật từng vị Tỳ kheo, nhưng vị này lại không được Tôn giả nhắc đến tên, do nhân duyên ấy, vị này nổi lên phẫn nộ và bất mãn, nghĩ rằng: "Tôn giả đã không thăm h�i ta như những ngư�i khác". �ang lúc tức giận, Tôn giả đi ngang lại đụng chéo y vào ngư�i ông một cái, làm cho ông càng thêm tức, đến kiện với Phật.

- Bạch Thế Tôn, Tôn giả Xá Lợi Phất luôn luôn nghĩ mình là đệ tử số 1 của đấng �ạo sư, đã đánh con một tát gần điếc lỗ tai, thế mà không thèm nói gì, đã b� đi một bước.

�ức Phật cho g�i Tôn giả Xá Lợi Phất. Thay vì phủ nhận sự vu cáo, Tôn giả đã rống lên tiếng sư tử giữa hội chúng với một bài pháp hùng hồn xác chứng Ngài đã thoát ly vĩnh viễn sân hận, có sức chịu đựng những mạ lỵ phỉ báng như đất nhận đồ phế thải. Vị Tỳ kheo ngập tràn hối hận, xin Ngài tha thứ tội lỗi. Trước đức �ạo sư, Tôn giả thốt lên những l�i đầy khiêm cung:

- Bạch Thế Tôn, con tha lỗi vị �ại đức, và con xin vị ấy hãy tha lỗi cho con nếu con có làm gì phật lòng ngư�i ấy.

�ức Phật bảo chúng đệ tử đang vây quanh Ngài:

- Này các Tỳ kheo, Xá Lợi Phất và những ngư�i đã chứng đắc như ông không bao gi� ôm lòng hận thù ai. Tâm ông lớn như đại địa, vững như trụ đồng và an tĩnh như mặt nước ao thu.

Lòng nhớ ơn
Trước khi xuất gia, Tôn giả đã nh� Trưởng lão Assaji mà ngộ đạo - đạo lý duyên sanh và tìm đến �ức Phật để tham h�c. Tôn giả nhớ ơn vị ấy suốt đ�i. Khi cùng ở một tịnh xá, Ngài luôn luôn đảnh lễ Assaji sau khi đảnh lễ đức �ạo sư, và khi Assaji ở chùa khác, Tôn giả thư�ng hướng v� ngôi chùa ấy mà đảnh lễ sau khi đảnh lễ Phật.

Khi Phật ở Xá Vệ trong Kỳ Viên tịnh xá có một ngư�i Bà La Môn nghèo khổ làm vư�n, quét d�n để kiếm ăn. Phật quán thấy ông ta có thể đắc quả, nên h�i trong đại chúng có ai nhớ đã chịu ơn của ngư�i Bà La Môn kia lần nào không. Ngài Xá Lợi Phất thưa rằng, có lần Ngài khất thực trong thành Vương Xá, ngư�i Bà La Môn kia đã sớt cho Ngài một muỗng đồ ăn của y đã xin được. Phật bảo: vậy ông hãy độ y xuất gia. Dưới sự hướng dẫn của Tôn giả, chẳng bao lâu ngư�i này đắc quả A La Hán.

Bậc thiện tri thức
Tôn giả Xá Lợi Phất là bậc thiện tri thức của tất cả m�i ngư�i. Ngài được tất cả yêu kính không những vì trí tuệ siêu phàm mà còn vì đức khiêm cung và lòng từ bi hiếm có. Ngài không bao gi� t� ra mình là bậc thượng thủ trong giáo hội của Phật. Trong tịnh xá Kỳ �à Lâm, Tôn giả luôn luôn vấn an thăm h�i những vị thượng t�a già yếu bịnh tật, và mỗi khi ra kh�i độc cư thi�n định Ngài thư�ng đi một lượt quanh khu tịnh xá, quét d�n lại những nơi bừa bãi, để du khách kh�i chê cư�i đệ tử Phật ở dơ. Mỗi khi theo Phật du hóa một vùng xa, Tôn giả thư�ng đi sau cùng, sau khi thu xếp cho những vị Tỳ kheo yếu bịnh. Cũng vì lẽ ấy mà có bận Tôn giả đến nơi đã định khi quá nửa đêm, không có chỗ nào dành cho Tôn giả, Tôn giả đành ngồi nghỉ tạm ngoài tr�i, dưới một gốc cây. Khi �ức Phật biết rõ việc này, Ngài li�n chế định, phải dành chỗ sẵn cho những bậc tôn túc trưởng thượng.

Thông thư�ng, những ngư�i quá thông minh xuất chúng phải trả giá thiên tài của h� bằng nỗi cô đơn. Nhưng Tôn giả Xá Lợi Phất lại là một ngoại lệ. Ngài có rất nhi�u bạn, có thể nói Ngài là bạn của tất cả, kể từ �ức Phật trở xuống.

Nhi�u kinh điển Pali đã ghi lại những cuộc luận đàm kỳ thú giữa Tôn giả Xá Lợi Phất với những bực Thánh đệ tử khác. Chính đức �ạo sư dư�ng như cũng ưa nói chuyện với Tôn giả hơn với những ngư�i khác. Ngài thư�ng g�i: "Này Xá Lợi Phất" mỗi khi thuyết pháp. Thật là một địa vị đáng thèm.

�ức tính thứ nhất làm cho m�i ngư�i yêu kính là Tôn giả: biết thấy ưu điểm của ngư�i khác. Một lần, khi Tôn giả đang thi�n định ngoài khoảng trống, có một con qủy chơi xấu, đến đánh một cú như tr�i giáng vào đỉnh đầu. Nhưng do định lực sâu xa Tôn giả không bị giao động. Khi Ngài xuất định, Tôn giả Mục Ki�n Liên đến h�i:

- Hi�n giả có h� gì không?

Xá Lợi Phất đáp:

- Không sao cả thưa Hi�n giả. Tôi chỉ bị nhức đầu chút ít.

- Kỳ diệu thay! Thật kỳ diệu thay năng lực thần thông siêu việt của Hi�n giả Mục Ki�n Liên, có thể thấy được mặt mày con quỷ ấy.

Tôn giả Mục Ki�n Liên và Tôn giả Xá Lợi Phất là đôi bạn chí thiết từ nh�, ra đ�i cùng một ngày, trưởng thành trong một môi trư�ng sang quý như nhau. Trong lúc tham dự một cuộc vui huyên náo kéo dài nhi�u đêm, đôi bạn cùng một lúc khởi tâm nhàm chán thế tục với những lớp sơn lừa phỉnh của ngũ dục tạm bợ và cùng nhau đi tìm thầy h�c đạo. Trước hết, h� theo Sanjaya một tu sĩ ngoại đạo nổi danh ở thành Vương Xá. Với sự gia nhập của Xá Lợi Phất và Mục Ki�n Liên, uy tín của Sanjaya càng tăng gấp bội, và những thanh niên thuộc danh gia v�ng tộc cũng nối gót hai ngài đến th� giáo với Sanjaya. Trong một th�i gian ngắn, đôi bạn đã h�c xong tất cả những gì Sanjaya có thể trao truy�n, nhưng vẫn không tìm thấy đâu là con đư�ng đưa đến giải thoát. H� phải từ giã Sanjaya và sau này, khi được gặp Phật, nghe giáo lý của Ngài, h� sung sướng trở v� khuyên Sanjaya theo Phật. Khi ấy Sanjaya nói một câu điển hình của hạng thầy dốt nát như ông:

- �ịa vị của ta không cho phép ta làm một ngư�i h�c trò được. Ngươi tốt hơn nên ở lại với ta. ta sẽ chia cho một nửa đồ chúng mà lãnh đạo.

Xá Lợi Phất thưa:

- Thưa thầy, tôi không hi�m gì phải làm một h�c trò suốt đ�i, bao lâu chưa tìm ra được con đư�ng giải thoát sanh tử. Và một đấng giác Ngộ không thể gì gặp được! Xin thầy hãy cùng đi với chúng tôi!

- Trong thiên hạ, kẻ ngu nhi�u hơn hay kẻ trí nhi�u hơn?

- Thưa thầy, kẻ ngu bao gi� cũng nhi�u hơn ngư�i trí.

- Vậy thì hãy để những ngư�i trí đến với Sa môn Gotama, còn kẻ ngu sẽ theo ta.

Khi đôi bạn ra đi, một nửa đồ chúng của vị thầy cũng đi theo h� đến quy y Phật, hai vị Tôn giả đã trở thành đôi cánh của một con chim đại bàng. Hai vị đối với đấng �ạo sư là hai cánh tay đắc lực trên đư�ng hoằng pháp đến nỗi khi hai Ngài nhập Niết bàn, �ức Phật đã thốt ra:

- "Hội chúng từ nay đối với ta thật trống rỗng".

Qua l�i dạy ấy, chúng ta có thể thấy rõ tầm quan tr�ng của hai bậc Thánh đệ tử ấy đối với đức �ạo sư và đối với chánh pháp.

Một đức tính khác làm cho Tôn giả Xá Lợi Phất được tất cả đồ chúng của Phật yêu kính là Ngài biết tôn tr�ng ý kiến của m�i ngư�i. Ngài không bao gi� tự cho là trí tuệ đệ nhất để áp đảo kẻ khác bằng lý luận. Trong những cuộc luận đàm Tôn giả thư�ng h�i ý kiến từng ngư�i, để h� tự do phát biểu, và khi có sự bất đồng Ngài rủ m�i ngư�i cùng đi đến yết kiến Phật để xin đức �ạo sư giải quyết, chứ không bao gi� tự cho ý kiến mình đúng, thiên hạ đ�u sai. Một kinh của Trung bộ III kể, vào một đêm rằm, trăng sáng vằng vặc chiếu xuống khu vư�n cây Sa La nơi Tôn giả đang trú ngụ. �êm khuya, trăng t�, hương hoa đang mùa rộ nở cùng với sương đêm t�a ngát không gian. Cảnh thật xứng với ngư�i: một cuộc hội kiến giữa những bậc thượng thủ đến thăm Tôn giả Xá Lợi Phất. Tôn giả mở màn cho cuộc pháp thoại bằng một câu h�i, cũng vừa là một l�i chào:

- �êm thanh, trăng t�, vư�n Sa La khả ái thơm nức một mùi hương như thiên giới, chư Hi�n nghĩ sao, vị Tỳ kheo nào, theo ý chư Hi�n, sẽ là ngư�i làm sáng chói khu vư�n (tức một mẫu Tỳ kheo lý tưởng trong Phật giáo phải như thế nào?)

Tôn giả A Nan đáp:

- Theo tôi, một vị Tỳ kheo làm sáng chói khu vư�n là vị nào đa văn đệ nhất.

Tôn giả Ca Diếp:

- Vị Tỳ kheo sáng chói khu vư�n là vị trì khổ hạnh đầu đà đệ nhất.

Tôn giả Mục Ki�n Liên:

- Tôi thì cho rằng vị Tỳ kheo làm sáng chói khu vư�n, chính là vị nào thành tựu biện tài số một.

Tôn giả Ly Bà �a:

- � kiến của tôi thì, vị Tỳ kheo làm sáng chói khu vư�n phải là ngư�i thi�n định bậc nhất.

Khi tất cả m�i ngư�i đ�u cho ý kiến, Tôn giả Mục Ki�n Liên giục bạn:

- Hi�n giả nghĩ sao? � kiến của ngư�i nào đúng? Và ý Hi�n giả như thế nào v� một vị Tỳ kheo làm sáng chói khu vư�n?

Tôn giả Xá Lợi Phất đáp:

- Vị Tỳ kheo nào chế phục được tâm, không bị tâm chế phục. Vị Tỳ kheo nào, buổi sáng muốn trú tâm như thế nào, có thể an trú tâm như thế ấy vào buổi sáng. Buổi trưa vị ấy muốn an trú tâm nào vị ấy cũng có thể làm như ý muốn vào buổi trưa. Buổi chi�u, buổi tối cũng vậy.

Như một vị vua hay đại thần có một tủ đầy áo đẹp, và khi vị ấy sáng muốn mặc áo nào, trưa muốn mặc áo nào, chi�u muốn mặc áo nào đ�u có thể làm theo ý muốn của mình. Cũng thế, đối với một vị Tỳ kheo đã chế phục được tâm ý, không bị tâm chế phục. Một vị Tỳ kheo như thế, này Hi�n giả, sẽ làm sáng chói khu vư�n Sa La khả ái này. Nhưng này chư Hi�n, chúng ta hãy đi đến đảnh lễ đấng �ạo sư để thỉnh giáo v� vấn đ� này.

Khi �ức Phật nghe thuật lại ý kiến của từng vị. Ngài dạy rằng m�i ngư�i đ�u trả l�i đúng theo địa vị khả năng của mình. Tuy nhiên, Ngài thêm ý kiến của Ngài theo đó:

- Vị Tỳ kheo sáng chói khu vư�n chính là vị nào sau khi đi khất thực v�, sau khi chánh niệm th� thực xong, rửa chân rồi trải t�a cụ ngồi thi�n cho đến khi nào không còn lậu và móng khởi.

�iểm lý thú trong kinh này là ở chỗ khi mới nghe qua, chúng ta thấy dư�ng như mỗi vị tự đ� cao cá nhân vậy, song kỳ thật không thế. Mỗi ngư�i phát biểu cái lý tưởng mình muốn đạt, cho nên ngài A Nan, con ngư�i ưa đa văn, tôn tr�ng h�c vấn, đương nhiên phải cho đa văn là nhất. Ngài Ca Diếp cho hạnh đầu đà là lý tưởng của xuất gia, nên Ngài mới chuyên môn hạnh ấy. Mục Ki�n Liên yêu thích biện tài, muốn phát triển mặt ấy, nên cho rằng thành tựu biện tài là nhất. Ly Bà �a chú tr�ng thi�n định cũng thế, vì cho thi�n định là lý tưởng. Câu đúc kết của Phật rất ý vị ở chỗ, cái đi�u Ngài cho là lý tưởng chính là những việc làm rất thư�ng, không có gì quái dị phức tạp, thế mà lại rất khó, chỉ có Phật mới thành tựu tr�n vẹn được. �ó là những việc như ăn cơm, rửa chân, trải t�a cụ ra ngồi... những việc Phật làm khi mở đầu kinh Kim Cang. Như vậy, ta thấy rõ Phật muốn ám chỉ đạo là rất giản dị, đó là cái tâm bình thư�ng (bình thư�ng tâm thị đạo), nhưng đồng th�i quả thật cái việc "thư�ng" ấy lại khó khăn gấp bội những việc "phi thư�ng" của các bậc đa văn, biện tài, trí tuệ.

Tôn giả Xá Lợi Phất lại còn một đức tính khá thu hút tất cả những bậc đồng phạm hạnh ấy là khiêm tốn và hâm mộ những tài đức khác. Kinh Trạm Xe (TB II) kể, có vị Tôn giả là Phú Lâu Na được Phật và chúng Tỳ kheo ở chung luôn luôn tán thán v� giới hạnh không thiếu sót, yêu thích độc cư, tinh tấn, tri túc, thiểu dục, đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến và là ngư�i thư�ng khuyến khích ngư�i khác tu những hạnh kể trên. Khi nghe như vậy, Tôn giả Xá Lợi Phất vô cùng hoan hỷ mong muốn có ngày sẽ gặp được Tôn giả. Phú Lâu Na đến yết kiến Phật và lui v� ở một nơi lân cận. Các vị Tỳ kheo báo tin cho Ngài Xá Lợi Phất biết để đi thăm. �ến nơi, Tôn giả bắt đầu h�i chuyện:

- Hi�n giả, hi�n giả vì mục đích gì mà sống phạm hạnh với �ức �ạo sư? Phải chăng vì mục đích thành tựu giới thanh tịnh?

- Không phải vậy, hi�n giả.

- Vì mục đích kiến thanh tịnh?

- Không phải vậy, hi�n giả.

- Vì mục đích đoạn nghi thanh tịnh?

- Không, hi�n giả, phi đạo.

- Vì mục đích �ạo tri kiến thanh tịnh?

- Cũng không, hi�n giả.

- Vì mục đích �ạt tri kiến thanh tịnh?

- Cũng không, hi�n giả.

Khi ấy Tôn giả Xá Lợi Phất nói:

- Hi�n giả, tôi h�i cái gì hi�n giả cũng đáp không phải mục đích ấy mà hi�n giả sống phạm hạnh. Vậy thì, hi�n giả sống phạm hạnh vì mục đích gì?

- Hi�n giả, với mục đích vô thủ trước Niết bàn.

Xá Lợi Phất h�i tiếp:

- Có phải Giới thanh tịnh là vô thủ trước Niết bàn?

Phú Lâu Na đáp không. H�i tâm thanh tịnh, cũng đáp không, lần lượt h�i bảy thanh tịnh, cũng đáp không phải là vô thủ trước Niết bàn. Khi ấy, Xá Lợi Phất h�i lại:

- Trong bảy thanh tịnh, hi�n giả đ�u nói không có cái gì là vô thủ trước Niết bàn, nghĩa là làm sao?

Phú Lâu đáp:

- Hi�n giả, nếu Thế Tôn dạy giới thanh tịnh là Vô thủ trước Niết bàn thì Vô thủ trước ấy cũng đồng đẳng với Hữu thủ trước (chấp vào giới), v� sáu thanh tịnh kia cũng vậy. Và nếu Thế Tôn dạy cái gì ở ngoài bảy pháp ấy là Vô thủ trước Niết bàn, thì kẻ phàm phu cũng g�i là Bát Niết bàn, vì phàm phu không có bảy pháp ấy. Hi�n giả, tôi lấy một ví dụ. Như vua Ba Tư Nặc đi từ Xá Vệ đến Sàveta qua bảy trạm xe. Khi vua đến nơi bằng chiếc xe của trạm thứ bảy, đình thần ra đón và h�i có phải nh� chiếc xe này mà vua đi từ Xá Vệ đến hay không. Khi ấy, vua phải trả l�i thế nào mới đúng? Xá Lợi Phất đáp:

- Dĩ nhiên vua phải nói, đã đi từ trạm thứ nhứt đến trạm thứ hai bằng một cỗ xe khác, lần lượt đổi xe ở mỗi trạm cho đến cỗ xe cuối cùng này.

- Hi�n giả, cũng như vậy với bảy thanh tịnh. Giới thanh tịnh chỉ có mục đích đạt được Tâm thanh tịnh, Tâm thanh tịnh là để đạt đến �oạn nghi thanh tịnh, �oạn nghi thanh tịnh là để đạt đến �ạo phi đạo tri kiến thanh tịnh, �ạo phi đạo tri kiến thanh tịnh là để đạt đến �ạo tri kiến thanh tịnh, �ạo tri kiến thanh tịnh là để đạt đến Tri kiến thanh tịnh. Tri kiến thanh tịnh là để đạt đến Vô thủ trước Niết bàn.

Nghe xong, Tôn giả Xá Lợi Phất h�i Tôn giả Phú Lâu Na:

- Tôn giả tên gì? Các vị đồng phạm hạnh g�i Tôn giả như thế nào?

- Tên tôi là Phú Lâu Na, các bạn g�i tôi là Di �a La Ni Tử.

- Thật vi diệu thay hi�n giả! Những câu h�i sâu kín đã được một bậc đệ tử đa văn của đấng �ạo Sư giải, và vị ấy là Tôn giả Phú Lâu Na. Thật hạnh phúc cho chúng tôi được thân cận thăm viếng Tôn giả.

Khi ấy, Tôn giả Phú Lâu Na h�i lại:

- Còn hi�n giả tên chi, các vị đồng phạm hạnh g�i hi�n giả như thế nào?

- Tên tôi là Tích Sa, các vị đồng phạm hạnh g�i tôi là Xá Lợi Phất.

Một bất ng� kỳ thú! Tôn giả Phú Lâu Na muốn bật ngửa ngư�i vì ngạc nhiên, không ng� nãy gi� mình múa rìu qua mắt thợ! Nhưng ông thợ này quá khiêm tốn dễ thương. Ngài Phú Lâu Na ngợ đi một hồi mới bảo:

- Tôi đang nói chuyện với bậc đệ tử được xem ngang hàng với đức �ạo sư mà không biết! Nếu tôi biết Ngài là Tôn giả Xá Lợi Phất, thì tôi đã không nói nhi�u như vậy.

Những ngày cuối cùng

Sau một mùa an cư ở làng Beluva gần Vesàlì, �ức Thế Tôn tuần tự trở v� Xá Vệ, Tôn giả Xá Lợi Phất đến đảnh lễ �ức �ạo sư rồi trở v� độc cư thi�n định. Khi Tôn giả an lành xuất định, Ngài khởi lên ý nghĩ: "Thông thư�ng các đấng Giác Ngộ nhập Niết bàn trước hay các đệ tử trưởng nhập trước?". Rồi quán sát nội lực của tự thân, Ngài thấy thân dư báo chỉ còn tồn tại bảy ngày. Kế đó Tôn giả tự h�i: "Không biết ta sẽ xả b� báo thân ở chỗ nào? La Hầu La thì nhập diệt ở cõi Tam thập tam thiên, Tôn giả Ki�u Trần Như ở trên đỉnh núi Hy Lạp. Còn ta, thì chỗ nào?" Nghĩ đi nghĩ lại, Ngài bỗng nhớ đến mẹ. "Mẹ ta, mặc dầu là mẹ của bảy vị A La Hán, bà vẫn không có lòng tin đối với Phật, Pháp, Tăng. Bà còn chút duyên nào để sanh khởi tịnh tín chăng?" Tôn giả quán sát một hồi và thấy rằng mẹ có thể chứng quả dự lưu. Rồi Ngài tự h�i do ai mà bà sẽ được chứng quả? Quán sát bằng thiên nhãn thi�n định, Ngài thấy chính do mình mà mẹ sẽ đắc quả. Do đó Ngài quyết định trở v� quê cũ để nhập diệt. Tôn giả Thuần �à em ruột Ngài, cùng với 500 đồ chúng của Ngài được lệnh thu xếp để theo Ngài v� Nàlaka. �i đến bái biệt vị �ạo sư lần cuối, Ngài tác bạch:

- Bạch Thế Tôn, xin đấng Thiện Thệ hứa khả cho con: th�i gian nhập Niết bàn của con đã đến. Từ đây sẽ không còn luân hồi sanh tử với con. �ây là lần cuối cùng con đến đảnh lễ �ức Thế Tôn. Bảy ngày nữa, con sẽ đặt chân đặt thân này xuống, sẽ quăng b� gánh nặng này. Xin đấng �ạo sư hứa khả.

�ức Thế Tôn im lặng. Nếu Ngài tán thành bằng một câu: "�ược, ông hãy nhập Niết bàn đi", ngư�i ta sẽ cho rằng Ngài khuyến khích sự chết. Nếu Ngài bác b� rằng: "Ông đừng nhập Niết bàn" ngư�i ta sẽ cho rằng Phật tán thán sự sống. Cho nên Phật yên lặng. Ngài chỉ từ tốn h�i lại:

- Ông sẽ nhập Niết bàn ở chỗ nào?

Tôn giả thưa:

- Bạch Thế Tôn, tại xứ Ma Kiệt �à, trong làng Nàlaka, ở ngay trong cái nhà con đã ra chào đ�i, con sẽ nhập Niết bàn tại đó.

Khi ấy, Thế Tôn dạy:

- Ông hãy làm những gì ông nghĩ là phải th�i. Nhưng từ nay các huynh đệ của ông trong tăng chúng sẽ không còn được thấy một vị Tỳ kheo như ông nữa. Hãy thuyết pháp cho h� một lần cuối cùng.

Tôn giả vâng lịnh, thăng pháp tòa. Với gi�ng nói trầm tĩnh mà hùng hồn, dung điệu uy nghiêm khả kính, Tôn giả ban bố pháp nhủ cho đại chúng lần cuối cùng. Khi thì Ngài đưa tâm hồn cử t�a lên đến những đỉnh cao tuyệt v�i của chân đế, khi thì pháp âm bay lượn là đà xuống tục đế với những thí dụ trước mắt. Khi thì Ngài thuyết pháp bằng cách trực chỉ, khi thì Ngài dùng ẩn dụ. Thuyết xong th�i pháp Tôn giả đến đảnh lễ dưới chân �ức Thế Tôn. Ngài ôm chân Phật, bạch rằng:

- Chính vì ước nguyện được đảnh lễ đôi chân này mà con đã hoàn thành các pháp ba la mật trải qua vô lượng kiếp. Nguyện ước của con nay đã thành tựu. Từ nay sẽ không còn gặp gỡ, bạch Thế Tôn, nếu con có l�i nói hay việc làm nào không vừa ý Thế Tôn, xin Thế Tôn tha thứ cho con. Bây gi� đã đến lúc ra đi.

Phật đáp:

- Ta tha thứ cho ông, Xá Lợi Phất. Nhưng ông không có l�i nói hay việc làm nào không vừa ý ta. Ông hãy làm những gì ông thấy phải th�i.

Ngay khi Tôn giả đứng lên từ biệt Phật đại địa chấn động, tr�i nổi sấm sét, một đám mây đen lớn trùm khắp như một chiếc khăn tang của hoàn vũ và một trận mưa ào ào trút xuống, như òa khóc trước cảnh ra đi của một bậc Chúng Trung Tôn.

�ức Thế Tôn bảo đồ chúng đang vây quanh:

- Bây gi�, các con hãy ra đi đưa tiễn bậc huynh trưởng của các con lần cuối.

Toàn thể tứ chúng đ�u r�i Kỳ Viên Tịnh xá chỉ còn lại một mình đức Phật. H� đi theo Tôn giả từng đoàn lũ lượt càng lúc càng đông vì dân chúng thành Xá Vệ cũng tiếp theo đoàn đưa tiễn, với đầu tóc nhúng nước rũ rượi (dấu hiệu tang lễ th�i ấy), h� theo khóc lóc ta thán. Tôn giả ủy lạo quần chúng đang rên siết:

- �ây là một đoạn đư�ng mà không ai tránh kh�i.

Và Ngài bảo h� trở v�. Quay lại Tăng chúng ở Kỳ Viên đang theo đưa tiễn Ngài, Tôn giả căn dặn:

- Bây gi�, chư hi�n hãy trở lại Tịnh xá đi. Hãy nhớ chăm sóc đấng �ạo Sư!

Còn lại 500 đồ chúng, Tôn giả tiếp tục cuộc hành trình. Cuộc du hành kéo dài cả tuần lễ, khiến nhi�u ngư�i được dịp chiêm bái Tôn giả lần cuối cùng. Khi v� đến làng quê tr�i đã tối. Tôn giả dừng chân dưới một gốc đa đầu làng. Tình c�, một ngư�i cháu của Tôn giả đi mua đồ v�, thấy Tôn giả, đến gần chào Ngài, Ngài h�i:

- Bà ngoại con có nhà không?

- Bạch Tôn giả, có.

- Con hãy trở v� báo tin có chúng ta đến. Thưa bà rằng chúng ta sẽ ở trong làng một ngày, và xin bà d�n chỗ cho ta trong phòng ta đã ra chào đ�i, và sắp đặt chỗ nghỉ cho 500 vị Tỳ kheo.

Cậu bé trở v� thuật lại cho thân mẫu Tôn giả. Nghe xong, bà ngẫm nghĩ: "Tại sao con ta lại trở v�? Tại sao y bảo d�n chỗ cho đông ngư�i quá vậy? Sao lại muốn ở trong phòng chỗ chào đ�i? Bộ muốn hoàn tục hay sao? Bao nhiêu câu h�i xoay vần trong đầu óc bà cụ. Nhưng bà vẫn làm theo l�i dặn".

Khi Tôn giả v� đến nhà, Ngài vào phòng dành sẵn, và bảo các Tỳ kheo hãy đi đến khu vực dành cho h�. Chúng Tỳ kheo vừa đi kh�i, Tôn giả phát đau bụng dữ dội, quặn thắt cả ruột. Ngài đi cầu không ngớt, thị giả đem thùng vào rồi đem ra. Bà mẹ lo âu, thầm nghĩ: "Cha chả, bộ con mình gặp nguy rồi". Và bà cụ cứ đứng như vậy nhìn v� phía phòng Tôn giả suốt đêm không dám đến gần. Trong lúc ấy Tứ Thiên Vương bằng thiên nhãn thấy bậc �ại Tuệ Xá Lợi Phất sắp nhập diệt, bàn nhau xuống trần để viếng thăm Ngài. Giữa đêm khuya, gian phòng sáng rực vì dung sắc của vị Thiên Vương chiếu ra. Tôn giả h�i:

- Ai thế?

- Bạch Tôn giả, chúng tôi là những vị tr�i Tứ Thiên Vương.

- Các ngài đến đây làm gì?

- Chúng tôi muốn hầu hạ Tôn giả trong cơn bịnh.

- Cám ơn, tôi đã có thị giả. Các ngài đi đi.

Sau khi Tứ Thiên Vương từ biệt, đến lượt �ế Thích, và sau �ế Thích là �ại Phạm Thiên đến viếng thăm Tôn giả. Tôn giả đ�u cảm ơn bảo h� lui v�. Bà cụ suốt buổi quan sát dung sắc thù thắng của những vị khách cõi tr�i mà lòng cảm thấy quái lạ. Bà tự h�i: "Ai vậy? Ai mà đối với con ta có vẻ cung kính thế nhỉ?". Rồi, không cản nổi cơn tò mò, bà đến tận cửa phòng Tôn giả. Tôn giả Thuần �à báo tin cho sư huynh, Tôn giả h�i:

- Tại sao mẹ đến vào gi� khuya khoắt này?

- �ể thăm con, con ạ! Này, con hãy nói cho mẹ nghe, những ngư�i đến đầu tiên là ai thế?

- Thưa mẹ, đó là Tứ Thiên Vương.

Bà mẹ trố mắt:

- Ồ ra, con còn lớn hơn Tứ Thiên Vương kia à?

Tôn giả đáp:

- H� cũng như những ngư�i giữ chùa từ ngày �ức Thế Tôn đản sanh, h� đã luôn luôn canh gác đêm ngày, gươm đeo lủng lẳng.

- Và kế tiếp h� là ai thế?

- �ó là �ế Thích, vua của những vị tr�i.

- Vậy con lại lớn hơn �ế Thích à?

- Ông ấy cũng như chú tiểu ôm y bát theo hầu các Tỳ kheo. Khi đấng �ạo Sư lên cõi tr�i 33, chính �ế Thích đã ôm y bát theo hầu Ngài trở v� trần thế.

- Ồ, còn sau �ế Thích là ai nữa?

- �ó chính là vị Phạm Thiên mà mẹ th�.

- Ui chao! Thế ra con còn hơn cả vị tr�i �ại Phạm của mẹ nữa sao?

- Vâng thưa mẹ, vào ngày đấng �ạo Sư đản sanh, chính bốn vị tr�i �ại Phạm đã đưa lưới báu cõi tr�i đỡ lấy thánh nhi.

Khi nghe thế, bà cụ suy nghĩ: "Nếu con ta đã có oai thần như vầy, thì bậc thầy của con ta còn oai thần đến bậc nào". Và khi nghĩ thế, một ni�m hoan hỷ tràn ngập thân tâm bà. Tôn giả quán thấy mẹ mình đã phát tâm sinh hỷ lạc đối với Tam Bảo, và đã đến lúc nên thuyết pháp cho bà. Ngài h�i:

- Mẹ nghĩ gì thế?

- Tôi đang nghĩ rằng, nếu con tôi đã oai thần như vậy, thì đấng �ạo Sư của ngư�i còn oai thần đến mức nào.

Tôn giả Xá Lợi Phất đáp:

- Vào lúc đấng �ạo Sư đản sanh, lúc Ngài xuất gia, lúc đắc đạo và chuyển pháp luân lần đầu, vào tất cả những dịp ấy, mư�i phương thế giới đ�u rung chuyển. Không có ai sánh được với Ngài v� phương diện giới, định, tuệ, giải thoát và giải thoát tri kiến.

Rồi Tôn giả tiếp tục giải thích cho mẹ nghe vì sao �ức �ạo Sư đã được xưng tôn là đấng Như Lai, Ứng cúng, Chánh biến tri, Minh hạnh túc, Thiện thệ, Thế gian giải, Vô thượng sĩ, �i�u ngự trượng phu, Thiên nhơn sư, Phật Thế Tôn. Nghe xong th�i pháp, bà cụ đắc quả dự lưu. Bà h�i Tôn giả:

- Tại sao, này con Tích Sa yêu dấu, tại sao suốt nhi�u năm ròng con đã không ban bố cho mẹ pháp vị cam lồ này.

Tôn giả nghĩ thầm: "Thế là ta báo đ�n ơn dưỡng dục". Và Ngài bảo mẹ:

- Bây gi� tín nữ hãy v� nghỉ đi.

Khi bà cụ đi kh�i, Tôn giả h�i Thuần �à:

- Bây gi� khoảng canh mấy?

- Bạch Tôn giả, gần tảng sáng rồi.

- Hãy triệu tập chúng Tỳ kheo.

- Thưa vâng, bạch Tôn giả.

Khi chúng Tỳ kheo đến, Tôn giả bảo Thuần �à:

- Hãy đỡ ta ngồi dậy, Thuần �à.

Sau khi ngồi dậy, Tôn giả nói với chúng Tỳ kheo:

- Này chư hi�n, tôi đã sống, du hành với chư hi�n trong 40 năm. Trong th�i gian ấy, nếu tôi có làm gì, nói gì không vừa ý xin chư hi�n tha thứ cho tôi.

Tất cả đồng thanh bạch:

- Thưa Tôn giả, không có một đi�u bất mãn nh� nào Tôn giả đã gây cho chúng con, những ngư�i theo Tôn giả như bóng theo hình. Nhưng bạch Tôn giả, xin Tôn giả hãy tha thứ cho chúng con!

Kế đó, Tôn giả quấn y quanh mình trùm cả mặt, nằm xuống hông bên phải. Rồi, cũng như �ức Thế Tôn đã làm khi Ngài nhập Niết bàn, Tôn giả lần lượt nhập và xuất chín tầng lớp thi�n định rồi trở lại nhập sơ thi�n, nhị thi�n, tam thi�n, tứ thi�n. Sau tứ thi�n, Ngài hoàn toàn nhập Niết bàn vô dư y. �ó là ngày rằm tháng Kattika tức vào khoảng giữa tháng 10 và 11 dương lịch.

Khi được tin, bà cụ không ngớt than khóc cho tới khi mặt tr�i m�c. Bà mở kho xuất nhi�u ti�n bạc để làm tang lễ. Quần chúng khắp làng đến nghe thuyết pháp và đảnh lễ thi hài Tôn giả. Bảy ngày sau, lễ trà tỳ được cử hành. Thi hài Tôn giả được đặt trên một giàn h�a lớn bằng gỗ trầm. Sau khi h�a táng, Tôn giả A Nâu Lâu �à rưới nước thơm dập tắt ng�n lửa. Tôn giả Thuần �à thâu nhặt xá lợi b�c vào trong một mảnh y. Li�n sau đó, Tôn giả trở v� Xá Vệ báo tin cho Phật, mang theo y bát và xá lợi của vị sư huynh. �ến nơi, Thuần �à bái yết thị giả A Nan trước và tác bạch:

- Bạch Tôn giả, Tôn giả Sàriputta đã nhập Niết bàn. �ây là y và bát của Ngài.

- Hi�n giả, v� việc này ta hãy đi đến đấng �ạo sư.

- Thưa vâng, bạch Tôn giả.

Rồi cả hai cùng đi đến �ức Phật. Sau khi đảnh lễ Phật, h� ngồi qua một phía.

Tôn giả A Nan bạch:

- Bạch �ức Thế Tôn, chú tiểu Thuần �à nói với con rằng Tôn giả Sàriputta đã nhập Niết bàn. �ây là y bát của Tôn giả. Khi nghe vậy bạch Thế Tôn, con bủn rủn tay chân vạn vật xung quanh con trở nên m� mịt. Con không còn trông rõ cái gì ra cái gì nữa, khi nghe tin Tôn giả Sàriputta từ trần!

- Sao vậy? A Nan. Khi Xá Lợi Phất từ trần, ông ấy có đem theo bớt đi phần giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến nào của ông chăng?

- Không phải vậy, bạch Thế Tôn. Khi Tôn giả Sàriputta từ trần, Tôn giả đã không đem theo bớt phần giới định tuệ nào của con cả. Nhưng bạch Thế Tôn, Tôn giả đối với con là vị hướng dẫn, một bậc đàn anh, một ngư�i hướng đạo, một ngư�i đã khích lệ con làm con hoan hỷ, phấn khởi, một ngư�i giảng pháp không biết m�i mệt, một ngư�i giúp đỡ kẻ đồng phạm hạnh. Chúng con nhớ xiết bao những l�i chỉ giáo bổ ích, linh động và thú vị của Tôn giả!

- A Nan, há tôi không dạy cho ông rằng sớm muộn, chúng ta đ�u phải chịu sự chia ly với những gì thân yêu gần gũi? Cái gì đã sinh thành tất phải hoại diệt, tan rã. Không phân ly là đi�u không thể có. Này A Nan cũng như cành lớn của một cây đại th� vững mạnh đã gãy xuống, Xá Lợi Phất nhập diệt đối với chúng Tỳ kheo thanh tịnh này cũng vậy. Quả thế, A Nan có tụ hội tất phải có phân ly. Không phân ly là đi�u không thể có. Bởi thế, này A Nan hãy tự mình làm một hòn đảo, một chỗ nương cho chính mình, đừng tìm chỗ nương tựa bên ngoài. Hãy lấy chánh pháp làm hòn đảo, lấy chánh pháp làm chỗ nương đừng tìm chỗ nương nào khác.

Rồi �ức Thế Tôn đưa tay đỡ lấy di cốt của vị Thánh đệ tử thân yêu, và bảo đại chúng:

- Này các Tỳ kheo, đây là di cốt trắng như v� ốc của vị Tỳ kheo cách đây không lâu đã xin phép ta để nhập Niết bàn.

Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i thành tựu các hạnh Ba La Mật trải qua vô lượng kiếp. Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i đã giúp ta chuyển bánh xe pháp. Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i được chỗ ngồi bên cạnh ta. Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i trong cõi Tam thiên thế giới không có ai sánh kịp v� phương diện trí tuệ, chỉ trừ �ức Như Lai. Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i có trí tuệ lớn, có trí tuệ rộng, có trí tuệ sáng, có trí tuệ sắc bén, có trí tuệ sâu xa. Vị Tỳ kheo ấy ít muốn biết đủ, thích độc cư, không thích đám đông, đầy nghị lực. Vị Tỳ kheo ấy là bậc khích lệ những ngư�i đồng phạm hạnh, sẵn sàng chỉ điểm những lỗi lầm. Vị Tỳ kheo ấy khi xuất gia đã từ b� một gia sản lớn lao có được nh� công đức tích lũy từ 500 đ�i trước. Vị Tỳ kheo ấy là ngư�i có hạnh nhẫn nhục như đại địa. Vị Tỳ kheo ấy có tâm bất hại, như một con trâu đực đã cưa hai sừng. Vị Tỳ kheo ấy có tâm khiêm hạ như đồng tử.

Này các Tỳ kheo, hãy nhìn đây xương trắng tro tàn của bậc �ại tuệ, bậc Quảng tuệ, bậc Lợi tuệ, bậc Minh tuệ ấy, con ngư�i ít muốn biết đủ ấy, con ngư�i ưa thích độc cư, con ngư�i đầy nghị lực ấy! Nhìn đây, xương tàn của một Tỳ kheo đã khích lệ, làm cho phấn khởi đấng Tỳ kheo, sẵn sàng chỉ điểm lỗi lầm cho chúng Tỳ kheo.

Bên b� sông Hằng, không lâu sau khi hai đệ tử của Ngài nhập diệt, một hôm �ức Thế Tôn đưa mắt im lặng nhìn khắp tất cả đại chúng vây quanh rồi dạy:

- Hội chúng này, hỡi các Tỳ kheo, đối với ta bây gi� quả thật trống rỗng, khi Xá Lợi Phất và Mục Ki�n Liên không còn!

Hết

 
(nguồn: http://quangduc.com)