“Miệngưanóilờidốitrá,lờiácđộc,lờilygián,lờithêudệt,lànghiệpáccủamiệngvìnhữnglờinóinầykhiếnngườinghingờbựctứcđaukhổmangtaihọa,nênhiệntạihoặcvịlaimìnhcũngphảinhậnlấyhậuquảđaukhổấy”.
Trướckhiđềcậptới“chánhngữ”cầnphânbiệtsựkhácbiệtgiữalờiphátbiểuthuộcdạngbàytỏ“ýkiến”hayphátbiểuvề“sựkiện”.
Ýkiến(opinion):Khiđưaracáinhậnxét,đánhgiávềmộtsựvật,mộtconngười,haymộthànhđộngthìđóđượcgọilà“ýkiến”.Thídụmộtnhânvậttrongcộngđồng,cóngườicatụnglàgiỏigiangvàkhiêmtốn.Nhưnglạicóngườichêlàtầmthườngvàhámdanh.Lờibàytỏýkiếncủahaingườitrênhoàntoànkhácnhau,khôngdễchứngminhđượclàđúnghoặcsai.
Sựkiện(fact):làkháiniệmvềmộtsựthậtvàcóthểchứngmìnhđượclàđúnghaysai.Thídụmộtngườiđikiếmviệclàmtựkhailàcóbằngkỹsưvàđãlàmgiámđốcnhiềunăm.Sựkiệnnàycóthểkiểmchứngđượcnhờvàoviệcxuấttrìnhbằngcấpvàgiấytờcủacơsởcũnơiđươngsựlàmviệc.
Phỉbángvàvukhống
Vềmặtphápluậtthờivớiquyền“Tựdongônluận”ngườitacóquyềnphátbiểu“ýkiến”dùkhôngđúnghayquáđángcũngcóthểđượcmiễntrách,nếukhôngnêulêncácsựkiệnthấtthiệtkhácmangtínhchất“phỉbángvàvukhống”.
Tùytheohìnhluậtcủatừngquốcgia,tội“phỉbángvàvukhống”thườnggồmnhữngyếutố: 1.Phảilàhànhđộngphổbiếnnhữngtintức,nóiranhữngđiềugiảdối,khôngđúngsựthậtvềmộtngườikhác;2.Lờinóigiảdốiđólàmtổnhạithanhdanh,uytínngườikhác;3.Đặcbiệtlàphảiđượcloantruyền,đượcphổbiếnracôngchúngmộtcáchcôngkhaikhiếnngườithứbangheđược.
Tội“phỉbángvàvukhống”cókhichỉbịkiệnratòavềmặt“dânsự”,cókhilạibịkiệnvề“hìnhsự”.Nếubịxếpvàoloạihìnhsựthìhậuquảlàkẻphạmtộicóthểbịtuyênphánởtùmộtthờigian,bịphạttiền,bịphạthìnhphạtthửthách(probation),bịphạtphảilàmcôngtáccộngđồng,làmviệcnặng(hardlabor)hayphảiviếtthưxinlỗiv.v...
Thôngthườngngườilậplạivàloantruyềntinđồnthấtthiệtcótínhphỉbángvàvukhốngcũngphảichịutráchnhiệmvềtộinàyynhưngườiđầutiêntungratinđồnnày.
Nguyênđơnthắngkiệncóthểđượcbồithường,gồmcócácloại:1.“Thiệthạiđặcbiệt”(tiềnluậtsư,bácsĩ,thuốcmen,tiềnlươngbịkhấutrừ…);2.“Thiệthạihiệnthực”nhưngcótínhcách“tổngquát”(chẳnghạnnỗiđautinhthần,tổnhạitớiuytín…)Thiệthạinàyphảiđượcchứngminh;3.“Thiệthạiphỏngđoán”(dùrằngnguyênđơncóthểkhôngcóchứngcớgìcụthể).4.“Thiệthạitrừngphạt”hay“thiệthạilàmgương”…
Tộiphỉbáng,nhụcmạhayvukhống,vucáotheophápluậtcủaViệtNamkểcảtrướchaysaunăm1975đềulàmộttộihìnhsự.
ChánhngữtrongPhậtgiáo
Vượtrangoàiphạmvipháplýcólẽtôngiáonàocũngdạyconngườiphảinóilờichânthật,tránhdốitrá.Nhữnglờinóidịudànglàmđẹplòngngườinghelànhữngđiềurấtcầnthiếtđểtôhồngcuộcsốngtrongcáicõitabànàyvìlờinóicómộtảnhhưởngvôcùngquantrọngkhôngnhữngđốivớiđờisốnghạnhphúccủamỗicánhânmàcòncóthểđịnhđoạtđượccảsựannguycủaxãhội,bảotồnsựđoànkếtgiữchoxãhộiđượcổncố.
TrongPhậtgiáocáctừngữnhư“chánhngữ”và“áingữ”luônluônđượcđềcậptớiđểkhuyêndạycácPhậttửkhisửdụngtựdongônluận.NgườiTâytạngcócâu:“Lờinóikhôngmanggươmgiáo,nhưngcóthểlàmthươngtổntráitim”nênbướcquantrọngnhấtđểpháttriểnchánhngữlàsuynghĩkỹtrướckhinóihayviết.
Chánhngữ(Sammavaca)là:
1.Khôngdốitrá;
2.Khôngnóilờimắngnhiếcmạlỵkhiếnngườikhácđaulònghaytổnthương;
3.Khôngthêudệtthêmbớtđểchiarẽhayđảphá;
4.Khôngnóilờinhảmnhívôích.
HãyphântíchthấuđáohơnvềbốnđặctínhcủaChánhngữ:
1.Khôngdốitrá:làluônchânchínhtrungthực,nóisựthật.ĐứcPhậtdạychúngta,đừngbaogiờnóidốidầuvìlợiíchcủabảnthân,haylợiíchcủaaiđó,hayvìbấtcứsựlợiíchgì.Chúngsinhnêntránh“vọngngữ”.Khôngnênnóikhôngđúngsựthật,chuyệncónóikhông,chuyệnkhôngnóicó.Khôngvuoangiáhọachoai.NhấtlàkẻhọcĐạo,nếunóidốirằngmìnhđãchứngquảThánh,hayđắcđạođểchongườikínhphục,sùngbáimình,thìsẽmắctộiđạivọngngữ,bịđọavàobađườngác.
2.Khôngnóilờimắngnhiếcmạlỵkhiếnngườikhácđaulònghaytổnthương:khôngxúcphạmbằnglờinóihungác,xiênxỏ,nguyềnrủa,nóilờikiêucăng,chỉtríchnặnglời,lờinóicộccằn,thôlỗ.Lờinóilàmộtcôngcụđầyquyềnlựccóthểđượcdùngchoviệctốthayviệcxấu.ĐứcPhậtđãsosánhlờinóivớimộtcáibúa:
“Mỗingườisinhrađời
đượcsinhravớicáibúatrongmiệng.
Kẻngudùngnhữnglờithôtục
làtựlàmmìnhvàngườikhácbịthương
bằngcáibúađó.”
Nênnóilờihoànhã,dịudàng,hiềnhậu,toànlàlờiđạođức,từbi,lợilạcchotấtcảchúngsinh,ainghecũnghânhoan,kínhtrọng.
3.Khôngthêudệtthêmbớtđểchiarẽhayđảphá:tránhdùng“tàngữ”vớiáctâm.Khôngnóilờihailưỡi,đònxóchaiđầu,làmchohaingườikhácghétnhau,thùnhau.Khôngđượcnóilờithêudệt,thêmbớt,nóichâmchọclàmchongườinghebuồnphiềnvàkhởitàniệm.Khôngđượcxuibảongườikhácnóicácđiềunhưtrên.Khôngđứngtrunggiangâyáccảmchohaiđàngthùoán,chođôibênsânhậnđấutranh.Khithấyngườikhácnóinhữnglờikhôngđẹpấythìphảikhuyêncan:
“Lưỡilàmộtvũkhíkhôngcóxương
bịdínhgiữahaihàmrăng.”
4.Khôngnóilờinhảmnhívôích:Khôngnóichuyệnphùphiếm,vônghĩahayumêvìchúnglàmquấyđộngsựyêntĩnhvàđịnhtâm.Nóisaulưngngười(gossip)làtàngữ,khôngcầnbiếtnhữnggìchúngtanóivềngườiđócóđúnghaykhông.
NgũGiới
Chánhngữđượcđềcậptớitrong“ngũgiới”lànămgiới.Ðốivớingườitạigia,ÐứcPhậtkhuyêngiữnămgiới đólà:“1.Khôngsátsinh;2.Khôngnóidối;3.Khôngtrộmcắp;4.Khôngtàdâm;5.Khônguốngrượusaysưa.”
GiớilàhàngràongăncấmnhữngviệcxấucủaThân(việclàm),Khẩu(lờinói),Ý(ýnghĩ).Nămgiớilànămthànhtrìngănchặnchochúngtađừngđivàođườngác,lànămhàngràocảnchochúngtakhỏirơivàovựcsâutộilỗivàtươnglaisẽhưởngđượcquảbáotốtđẹp.Nămgiớikhôngnhữngđưangườimạnhtiếntrênđườnggiảithoátkhỏivòng,sinhtửluânhồi,vàgiảithoátkhỏi,phiềnnãokhổđaumàcònđemlạitrậttự,anvui,hòabìnhchogiađình,quốcgia,xãhộinữa.
Trongngũgiớithờigiớithứhailàkhôngnóidối.GiớinàykhuyênngườiPhậtTửtạigiachânchánh,khôngnêndùnglờinóiđểlợimìnhhạingười,khủngbốtinhthầnngườikhác,vìđólà“vọngngữ”,“tàngữ”hay“ácngữ”.Chỉnêndùnglờinóiđểlợimìnhlợingười,gọilà“chánhngữ”,dùngườiđólàngườithânhaykẻthù.Khidùnglờinóidốiđểhạingườikhác,tâmcủachínhmình,chắcchắnbiếnđộng,làmchocôngphu,tutâmdưỡngtánh,từbaolâunay,trởnênvôíchmàlạitạora“khẩunghiệp”! PhậttửcầngiữgiớinàyvìđạoPhậtlàđạocủasựthậtnênphảitôntrọngsựthật,vìnuôidưỡnglòngtừbi,ngườiPhậttửphảitránhsựdốitrálừagạt.
TrongKinhĐạiPhươngTiệnPhậtBáoÂn,PhậtbảoTônGiảANan:“Ngườitasinhraởđời,họatừtrongmiệngmàsinhra,nênphảigiữgìncửamiệnghơncảlửamạnh,vìlửamạnhcóđốtcháycũngchỉđốtcháymộtđờinàymàthôi,cònnhưnóiácsẽđốtcháytrongvôsốkiếp.Lửachỉđốtcháynhàcửa,củacảicủathếgian,cònlờinóiácđốtcháybảythứcủacảicủaThánhnhân.Vìthế,nàyANan,chúngsanhhọatừtrongmiệngmàsinhra,miệnglưỡithựclàbúasắctựbổvàomình,làcáihọađểtựdiệtmình”.
BátChánhĐạo
Chánhngữcũngđượcđềcậptớitrong“BátChánhĐạo”,trongchânlýthứtưcủaTứDiệuĐế.TứDiệuĐế làbốnchânlýcaocả,làgốccơbảncủa PhậtGiáo.TrongTứDiệuĐếthìchânlýthứtưlàĐạoĐế,chânlývềconđườngdẫnđếndiệtkhổ.
BátChánhĐạogồmtámđiềuchânchánh,làconđườngđúngđắn,đưachúngsanhđếnchỗgiácngộvàgiảithoátkhỏikhổ. Támđiềuđólà:
1.Chínhkiến (thầybiếtchânchính);2.Chínhtưduy(suynghĩchơnchính);3.Chínhngữ(nóinăngchânchính);4.Chínhnghiệp(hànhđộngchânchính);5.Chínhmạng(chínhmệnh,nghềsốngchânchính);6.Chínhtinhtấn(gắnglàmchânchính);7.Chínhniệm(nhớnghĩđạochânchính);8.Chínhđịnh(nhậpthiềnđịnhchânchính,vôlậuvàthanhtịnh).
Trongbaphéptutập:tuGiới(shila),tuĐịnh(samatha)vàtuTuệ(prajna)trongBátChánhĐạothìchánhngữthuộcvàolãnhvựctuGiớivàđượcđịnhnghĩanhưsau,nhưđãghitrongTươngƯngBộKinh:“Thếnàolàchánhngữ?Đólàtừbỏnóiláo,từbỏnóihailưỡi,từbỏnóilờiđộcác,từbỏnóilờiphùphiếm”.Đólàvềmặttiêucực.Vềmặttíchcực,ĐứcPhậtcũngdạyrằngchúngtaphảicốgắngtutậpđểcónhữnglờinóichânthật,trungthực,ônhòavàlợiích.
KinhHoaNghiêm
TrongkinhHoaNghiêm,ĐứcPhậtdạy:“Cácđệtử!Cácngươinênbỏlờinóidối,thườngnóilờichơnthiệt,lờichắcchắn,dùlàtrongmộngcũngchẳngnênnóidối.”
Và:“Khôngnênnóilờivônghĩa.Phảigiữgìnlờinói.Lờinóiphảichânthật,đúnglúc,hợpChánhpháp,íchlợichomìnhvàchongười”.
Lờinóiphảiđúnglúc,tứclàphảiphùhợpvớihoàncảnh(khếcơ)khinói.Điềunàyđòichúngtaphảibiếtđốitượngmàmìnhđangnóilàai?Họđangởtronghoàncảnhvàcótrìnhđộnhậnthứcởmứcđộnào?Nếukhông,dùlờinóiđúngsựthậtcũngtrởthànhphipháp.VìvậymàđứcPhậtcăndặncácthầyTỳkheophảibiết:“NóinăngnhưChánhpháp,imlặngnhưchánhpháp”
KinhPhápCú
KhiĐạiđứcANanbạchhỏiĐứcPhậtvềnhữngviệclàmcủachưPhậtquákhứtrongnhữngngàygiới,ĐứcPhậtgiảngrằngtấtcảchưPhậtđềudạybacâusauđây(đượcghilạitrongKinhPhápCú,khuyênnêntránhlờinhụcmạ,phỉbáng):
(185)“Chớnênphỉbángmộtai
Đừnggâytổnhạichongườixungquanh
Giữgìngiớiluậtnghiêmminh
Uốngănchừngmựcchothànhthóiquen
Lánhriêngsốngchỗtịnhyên
Chuyêntuthiềnđịnh,hướngmiềnthanhcao
LờichưPhậtdạylànhsao!”
ĐạiđứcMụcKiềnLiênhỏithămnhiềuvịTrờinhờcôngđứcgìmàđượctáisinhvàocảnhTrời.Cácvịnàykểracáchànhđộngxemnhưcóvẻkhôngquantrọnglà“chânthật,nhẫnnạivàbốthí”.ĐứcPhậtgiảithíchlàcáchạnhđótuynhỏvẫncóthểdẫnđếncáccõiTrời(đượcghilạitrongKinhPhápCú,khuyênkhôngnênnóidối):
(224)“Nóilờichânthậtluônluôn,
Dẹpcơnnónggiậndỗihờnkhócoi,
Dùtacóítcủathôi
Cũngchiabốthíchongườiđếnxin,
Nhờbaviệctốtlànhtrên
Đưatađếncõichưthiên,cõitrời.”
TrongKinhPhápCúĐứcPhậtcũngkhuyênkhôngnênnóisai,nóiácmànênnóilành,nóithiện,phảichếphụckhẩunghiệp:
(232)“GiữgìnkiểmsoátLờingười
Đừngvìnónggiậnđểrồinóisai
Lờiđừngnóiác,hạiai
Nóilành,nóithiệnmiệtmàituthân.”
CònthêmrấtnhiềulờidạycủaĐứcPhậtvềchánhngữ…
1.TrongkinhLờiNói(TăngChi5.198):ĐứcPhậtgiảng5yếutốcủamộtlờinóithiệnlànhtrongđócóghicầnnóiđúngsựthật:“Bậcthiệntrithứcnóimộtlờiphảidựatrênsựthật,khôngngụybiện,khônglừadối”vàphảinóilờiđemđếnlợiích“Lờinóiphảicómụcđíchvàýnghĩacủanó,dùlàlờichânthậtnhưngkhôngcómụcđíchđemlạilợiíchchoai,thìđócũngchỉlàlờinóinhảm,vôdụng.”
2.rongkinhsố58,(TrungBộ),cóghilờiĐứcPhậttrảlờiVươngtửVôÚy,“LờinóinàoNhưLaibiếtkhôngnhưthật,khôngnhưchân,khôngtươngứngvớimụcđích,vàlờinóiấykhiếnnhữngngườikháckhôngưa,khôngthích,NhưLaikhôngnóilờinóiấy.”
3.TrongKinhAHàm,ÐứcPhậtlạidạy:“Tâmkhẩunhứtnhư”.Nghĩalà:“Tâmkhẩukhôngkhác”.Tâmnghĩsao,miệngnóivậy.Khimiệngthườngnóitốt,tâmnênnghĩtốt.Nhưvậy,mớiđượcanlạc,mớiđúnglàngườituđạo.Ngượclại,tâmnghĩmộtđàng,miệngnóimộtnẻo,miệngnóinhưvậy,tâmkhôngnhưvậy,dùcóhìnhtướngnào,cũnglàngườidốitrá,giảmạomàthôi.
4.TứNhiếpPháp:Trong4phươngphápnhiếpthụ,4phươngphápthựchànhđểdẫndắtchúngsinhtintheochínhđạocóghi“Áingữ”.Đâylàlờikhuyênnêntheocăntínhchúngsinh,nóiranhữnglờinóihiềnlành,dịuhòavàanủihọ,dođóhọsinhtâmthânái,tintheochínhđạo.
5.ThậpThiệnNghiệp:Nghiệpcóthểchiarabatánhcách:lành,dữ,hoặckhônglànhkhôngdữ(vôký).NhữngloạinghiệpnàydobachỗphátkhởilàThân,KhẩuvàÝ.NhữngnghiệpdữvềKhẩucóbốnthứlà: “Nóidối,nóithêudệt,nóilưỡihaichiều,nóilờihungác”.
NgượclạiThậpThiệnNghiệplàMườiNghiệpLành:“1.Khôngnóidối;2Khôngnóithêudệt;3.Khôngnóilưỡihaichiều;4.Khôngnóilờihungác.”Lành,theođạoPhật,nghĩalàcólợiíchchochúngsinhtronghiệntạicũngnhưtrongtươnglai.Khôngnóidốiđượcgiảithíchlàkhôngnóisaisựthậtnhư:
“Khôngthấynóithấy,thấynóikhôngthấy.
Nghenóikhôngnghe,khôngnghenóinghe.
Biếtnóikhôngbiết,khôngbiếtnóibiết.
Biếttráinóiphải,biếtphảinóitrái.”
6.LụcHòa:ĐểtrongmộtđoànthểluônluônđượcsựhòahợpđứcPhậtnóira“LụcHòa”làsáupháphòakínhvớimụcđíchđemlạisựanhòachomọingười,đểsốngtheolờiPhậtdạy,tinhtấntrênđườngxâydựngvàgiảithoát.Trongsáuphápđócó“Khẩuhòavôtránh”tứclàmiệnghòa,khôngcãicọnhau,luônluônnóilờihòadịu,lợiích,tụngKinh,niệmPhật,tándươngcôngđứcPhật.
7.MườiBốnĐiềuRănCủaPhật:nộidungcủabảnvănnàyđượcnhiềungườixemnhưđãđượctríchratừnhữngýtưởngtrong kinhPhật.Trongđiềurănthứ2ghilà:“Ngudốtlớnnhấtcủađờingườilàdốitrá.”
8.NóiRỡnChơi:Cóngườichorằngnóidốiđểlừaphỉnhchơi,thìkhônghạigì.Thậtra,sựnóidốiấyvẫncóhại,vìnólàmchotaquenvớithóixấuấy,vàlàmchongườixungquanhkhôngtinởlờinóicủatanữa,dùđôikhitanóithật.
TrongKinhHoaNghiêmPhậtdạy:“Cácđệtử!Cácconnênbỏnhữnglờivônghĩa,thườngtựgiữgìnlờinói;nóiphảibiếtthời,nóiphảithuậnpháp.Nhữnglờinóingoàiviệclợiíchchongười,dùlànóichơicũngkhôngnênnói.”
TrongKinhDiGiáoĐứcPhậtcấmhýluận.Khôngnênnóirỡnchơi:“Bấthýluận.”
Sauvụkhủngbốngày11-9-2011tạiHoakỳ,luậthàngkhôngđãđượcbổsung,ainóiđùatrênmáybaycóbom,hoặckhủngbốv.v…chẳngnhữngbịphạtmàcòncóthểởtùvàinăm.Theoluậtanninh,khicóngườiloantinhoặcbáocáocóbom,nguyhiểmđếntínhmạng,máybaykhôngđượccấtcánh,nếuđãcấtcánhphảiđápngaylậptức.
9.TrongKinhDiGiáo,ÐứcPhậtcòndạy:“Khôngnênquantâmchuyệnthếgian. Khôngnênloantruyềncáctinđồn.”Bởivì,cácchuyệnthếgian,thườnglànhữngchuyện,nhânngãthịphi,khôngrõphảiquấyđúngsai,tranhchấphơnthua,thườngkhôngcăncứ,khôngcóxácthực,khôngđángtincậy,khókiểmchứngđược,cóthểlàmhạithanhdanhngườikhác.Nhữngchuyệnnàythảyđềulàmcho,tâmtríconngười,bấtan,daođộng,chỉcóhại,chẳngíchlợigì!Chúngtakhôngcần,phungphíthìgiờ,mộtcáchvôích,đểđiđínhchính,nhữnglờiđồnđãi,sailạchoàntoàn,nếunhưhoàncảnh,khôngbịbắtbuộc,phảilàmsángtỏ.
Nhiềuhìnhthứcbịcoilànóidối
1.Nóidốibằngcáchimlặng:Cũngcókhichúngtađượchỏimộtcâuhỏimàtháiđộimlặngcũnghàmýlàmộtsựtrảlời. Nếusựimlặngcủachúngtaphảnảnhmộtđiềusaisựthậtthìđólànóidối.Thídụ,ngườitađiềutraởmộtnơivừaxảyraánmạnghỏiđámđôngđứngquanhlàcóainhìnthấygìkhông.Nếuaichứngkiếnvụánmạngnhưnglạigiữimlặngkhôngnóigìthìsựimlặngđóbịcoilànóidối.
2.Nóidốibằngngônngữcủathân:Đôikhimộtcáinhúnvaihaynhíumàycóthểbịhiểulầmlà“Tôikhôngbiết”,nhưngnếubạnthựcsựbiết,thìcáinhúnvaicủabạnlàmộtsựdốitrá.Ngônngữcũngcóthểbiểulộbằngthân,thídụnhưkhiđưalênngóntaycáilênlàhoanhônhưngnếuchỉđưangóntaygiữalênlàchửibởiv.v…
3.Buộctộioanvàkhaiman:làhaihìnhthứckháccủalờinóidốimàĐứcPhậtkhuyêncácđệtửnêntránhvìsẽgâytaihọachobảnthânngườinóicũngnhưnhữngngườixungquanh.
4.Hứasuông:ĐứcPhậtxếpnhữngkẻkhéomiệnghayhứasuôngchỉnhằmđạtđượclợilộcchobảnthâncũnglàmộthìnhthứcnóidối.Hoặcngườicókhảnănggiúpđỡbạn,nhưngviệnđủlýdođểthoáitháccũngthuộcloạinóidối(TrườngBộKinh).
5.Giảdanh:Giảdanhđưaranhữngthôngtinsailệchvềtrìnhđộchuyênmôn,khảnăng,thànhtích,đứchạnhhaythổiphồngvềmứcđộchứngđạttâmlinhhầuđạtđượcnhữnglợilộcmàbảnthânhọkhôngxứngđángđượchưởng.Giảdanhnàycũnglàmộthìnhthứcnóidối.
6.Nhânchứng:Khibạnđượchỏilàmnhânchứngđểnóinhữnggìbạnbiết.Nếubiết,thìnói,“Tôibiết”;nếukhôngbiết,thìnói,“Tôikhôngbiết”;khôngthấy,thìnói,“Tôikhôngthấy”;nếuthấy,thìnói,“Tôithấy”.Khôngcốýnóisaisựthậtvìíchlợicủamìnhhaycủaaiđó,haychonhữnglợiíchtầmthườngtrongthếgian.
Đôikhicầnnóilờikhôngthật
Tuynhiêncũngcónhữngtrườnghợpsựthậtcầnphảiđượcgiữkínvìnếunóiracóthểlàmhạingườikhác.NhưvậylàthựchànhhạnhTừBi.Nóidối,chỉtrongtrườnghợpđểcứukhổđộnguychongườivàvậtmớikhôngphạmtội.Thídụmộtbácsĩbiếtngườibệnhsắpchếtnhưngkhôngnênnóithậtvớibệnhnhânđiềunày.
HoàthượngThíchThanhTừdạy:“Trừtrườnghợpvìlợingườilợivật,khôngnỡnóithậtđểngườibịhạihoặckhổđau,dolòngnhâncứungườicứuvậtnóisaisựthậtmàkhôngphạm.”
ĐứcĐạtLaiLạtMatừnglêntiếngrằng:“…ĐứcPhậtcấmquýSưkhôngđượcnóidối.VídụmộtvịTỳkheophátnguyệnluônluônnóisựthật,nhưngkhithấymộtconnaiđangchạyngangquakhurừng.ThìnhlìnhgặpanhthợsănđếnhỏiquýSưcótrôngthấyconnaiởđâukhông?MặcdùluậtĐứcPhậtcấmvịTăngkhôngđượcnóivọngngữ,nhưngvìmuốncứumạngsốngchúnaivàngchonênlúcbấygiờSưđãtrảlời:‘Tôikhôngthấyconnainàochạyquađâycả…’”(OceanofWisdom).
MộtthídụkháclàkhiĐứcPhậtnóivớibàGotamirằngđứaconđãchếtcủabàsẽđượclàmsốnglại,nhưngđểchữatrịchođứabé,ĐứcPhậtbảobàphảitìmđemvềmộtnắmhạtcảitừmộtgiađìnhchưabaogiờcóngườichết.ĐứcPhậtsửdụngchínhđiềukhôngthậtnàynhưlàmộthảoýđểtrìhoãnviệcnóilênsựthật.PhươngcáchnàyđãgiúpbàGotamidầndầntỉnhngộvàchấpnhậncáichếtcủađứacon.
TháiđộcủaPhậtTửkhibịphỉbángvàvukhống
1.Nhẫnnhục:Khinhrẻ,phỉbáng,nguyềnrủalàthóithườngcủathếgian.Cảnhữngngườiđạocaođứctrọng,trongsạchcũngcóthểbịchỉtrích,chêbai,vuoanv.v…ChínhĐứcPhậtcũngtừngbịphỉbángvàvukhống.Nênnhớrằngtrênđờinàykhôngaitránhkhỏibịkhiểntrách,bịchêbai,khótránhkhỏimiệngthếgian.Trongtươnglaivàtronghiệntạicũngchưahềcóngườinàobịtấtcảmọingườichêbaihayđượctấtcảmọingườikhenngợi.ĐúngnhưlờiĐứcPhậtdạytrongKinhPhápCú:
(227)“NgườiconPhậthãyngheđây
Chuyệnkhôngphảichỉđờinàymàthôi
Từđờixưađãnóirồi:
‘Làmthinhthờisẽcóngườichêbai,
Nóinhiềucũngbịchêhoài,
Dùchonóiítcũngngườichêthôi’.
Làmngườikhôngbịchêcười
Thựclàchuyệnkhóởnơicõitrần.”
(228)“Ởđờitoànbịchêbai
Haytoànnghetiếngngườingoàikhenta
Từxưachẳngthấyxảyra,
Tìmtronghiệntạithậtlàkhósao,
Tươnglaicũngchẳngcónào.”
Nhưngvìbịchêbaimànổisânthờitaihạivôcùngvìlúcnónggiậnthìconngườikhôngcònđủbìnhtĩnhđểtựkiểmsoáthànhvivàngônngữcủamình.Khisânhậnphátkhởi,nócókhảnănghủyhoạicôngđứcvàtâmanlạc.
KinhHoaNghiêmcónói:“Mộtniệmlòngsânhậnnổilên,thìtrămngàncửanghiệpchướngđềumởra.”Và:“Mộtđốmlửasân,cóthểđốthếtmuônmẫurừngcôngđức.” ĐứcPhậtkhuyên:“Hãytừbỏnónggiậnthìphiềnnãosẽkhôngđếnvớicácngươi.”
KinhTăngChikhinóiđếnsứcmạnhcó8loại.Trongđóloạithứ8“sứcmạnhcủasamônlànhẫnnhục.”
KinhDiGiáo:“Kẻnàokhôngthểtiếpnhậncáiđộcnhụcmạmộtcáchhoanhỷnhưuốngnướccamlộkẻấykhôngthểđượccatụnglàngườinhậpđạocótrí.”
Vàivịtỳkheothườngnặnglờilăngmạmộtvịkhácvàvịnàytrảlờilại.ĐứcPhậtkhuyêncácthầykhôngnêngâythùtrảoánvàNgàigiảngdạyvềsựlợiíchcủangườibiếtgiữimlặngtrướcnhữnglờilăngmạcủakẻkhácnhưghitrongKinhPhápCú:
(134)“Nếumàngươigiữlặngyên
Nhưchuôngbểnứtimlìmchẳngvang
Trướclờiácđộcphũphàng
NiếtBànngươiđãthênhthangbướcvào:
Chẳngcònsânhậnchútnào.”
ĐứcPhậtdạyrằngconngườicũngcóthểtạochomìnhtiềmlựcvậtchất,nghịlựctinhthần,lòngkiênnhẫnvàsứcmạnh,chẳngkhácmộtconvoichiếnlâmtrận,bìnhthảnvữngtiếngiữalằntênmũiđạn,sẵnsàngvàthảnnhiênhứngchịunhữnglờiphỉbángvàvukhống.LuyệnđượclòngnhẫnnhụcmớilàkhónhưghitrongKinhPhápCú:
(320)“Nhưvoiratrướctrậntiền
Luônluônhứngchịucungtênbắnmình
NhưLainhẫnnhụctuhành
Chịuđiềuphỉbángcũngđànhlòngthôi,
Sốngvôtưcáchlắmngười
Xađiềugiớiluật,ghétnơicửathiền.”
(321)“Luyệnvoidựhội,tàithay
Luyệnvoivuacưỡicũnghayvôcùng,
Nhưngmànếuluyệnđượclòng
Luônluônnhẫnnhục,chẳngcònnổisân
Khinghephỉbángbảnthân
Mớilàđiêuluyện,muônphầntàihơn.”
ĐứcĐạtLaiLạtMacũngtừngdạy:“Hãycámơnkẻthùcủaquývịvìhọlànhữngvịthầyquantrọngnhấtcủamình.Họtậpchoquývịđươngđầuvớikhổđauvàpháthuysựnhẫnnhục,sựbaodungvàlòngtừbi.Họkhôngchờđợibấtcứmộtsựhồiđápnào.”(108perlesdesagesseduDalai-Lamapourparveniràlasérénité).
2.Tâmxả:Trước8ngọngiótronggiôngtốcủacuộcđời(“bátphong”),giữanhữngthăngtrầmcủathếsựlàmtâmconngườidaođộngchaođảolà“thànhhaybại,đượchaymất,khenhaychê,hạnhphúchayđaukhổ”ĐứcPhậtdạycácPhậttửnênluônluôngiữTâmthảnnhiên,bìnhthảnbằngcáchhànhtâmxảthìsẽđượcvữngchắcnhưtảngđálớnsừngsữnggiữatrời.
TrongKinhPhápCú,ÐứcPhậtcódạy:
“Nhưngọnnúivữngvàng.Trongphongbabãotáp.
Ngườitrícũngnhưvậy.Bìnhthảntrướckhenchê”.
ĐứcPhậtdạy(trong“Túcsanhtruyện”):“Tronghạnhphúc,trongđaukhổ,lúcthăng,lúctrầm,taphảigiữtâmnhưđất.Cũngnhưtrênđấttacóthểvấtbấtcứvậtgì,dùchuadùngọt,dùsạchdùdơ,đấtvẫnthảnnhiên.Đấtkhônggiậncũngkhôngthương.”Hiểuđượcnhưvậy,hànhđượcnhưvậy,chínhlàphápmôn,tutheohạnh“Xả”,mộttrongTứVôLượngTâmcủađạoPhật,gồmcó:Từ,Bi,Hỷ,Xả.
3.Oanứckhôngcầnbiệnbạch:Ðiềuthứmườitrong“Mườiđiềutâmniệm”dạyrằng:“Oanứckhôngcầnbiệnbạch,vìbiệnbạchlànhânngãchưaxả. Hãylấyoanứclàmcửangõđạohạnh”.
Vìbiệnbạchlànhânquảchưatiêu,oánthùlạicàngtăngthêm.Bởivìconngườikiếptrướctạoítphướcbáo,gâynhiềunghiệpbáo,chonênkiếpnàymớigặpnhiềuđiềuoanức.Chonênkhôngcầnphảithantráchgìcả.Chỉcầntíchcựctutâmdưỡngtánh,cầncốgắnglàmphướcnhiềuhơn,cốtránhđừnggieotiếngoán,đừngloantruyềntinđồn,đừngvuoangiáhọa,đừnglàmđaukhổchongườikhác,dùchođólàkẻthùcủamình,kẻmìnhkhôngưacũngvậy.
Nhịnđượcnhưvậychứngtỏchúngtakhôngcònchấp“mìnhnhậnchịukhổđau”,khôngcònchấp“ngườitạođaukhổchomình”,tứclàchúngtađãthấurõvàhànhđược“giáolývôngã”củađạoPhật.TronggiáolývôngãcủađạoPhật,khôngcócáigìlà“Ta”,nênkhôngcógìlà“củaTa”.Đượcnhưvậy,oanứcchínhlàcửangõtiếnvàoconđườngđạohạnh.
“Mặctấn”:lờigiáohuấncuốicùngcủađứcPhật.
LúcĐứcPhậtsắpnhậpNiếtbàn.ThầyANannghenóiòalênkhóc,ĐứcPhậtanủivàkhuyênbảothầyANanlàkhôngnênquyếnluyếnhìnhhài,vìhữuhìnhhữuhoạilàlẽđươngnhiên. ThầyANanquỳxuốnghỏiPhật:“Làmsaođiềuphụckẻdữ?KhigặpnhữngTỳkheo,cưsĩvàmộtsốngườicótínhxấuác,chúngconphảixửlýnhưthếnào?"
ĐứcPhậtdạyrằng:“Ðiềuđórấtdễ,cácôngnêndùngphépMặcTấn.Mặclàkhôngnóichuyệnvớihọ,Tấnlàkhôngđểýđếnhọnữa.”
Ðiềunàycónghĩalàkhigặpphảinhữngngườicótínhxấuác,thìđểđiềuphụckẻdữtanênlàmlơđừnggiaothiệpcãivã,dùngđịnhlựcchẳngđểchohọxoaychuyển.Gặpnhữnghạngngườinàythìkhôngnênnóichuyệnvớihọ,hãygiữimlặng,khôngđểýđếnhọ,tựhọsẽrútlui.
TheoTừđiểnPhậtQuang:Mặctấn(默擯):“Chúngtănggiữtháiđộimlặng,khôngchuyệntrògiaodulàphươngthứctrừngphạtvịtìkhưuviphạmgiớiluậtmàkhôngchịusựđiềuphục.”
Đểchấmdứtvềđềtài“ChánhNgữTrongPhậtGiáo”xinghilạiđâylờiHòathượngThíchThanhTừdạyvề“NgũGiới”trong“BướcđầuhọcPhật”:“Nóilờitráivớisựthậtđểmưucầulợimình,hoặchạingườilànóidối.Dođộngcơthamlamácđộc,sựkiệnxảyrathếnàylạinóithếkhác,sửatráilàmmặt,đổiphảithànhquấy,khiếnngườimắchọa.Ngườinóinhưthếtráivớiđạođức,mấtcảlòngnhân,khôngxứngđánglàmộtPhậttử.Phậttửlàngườiđạođứcnênănnóicómẫumực,thấybiếtthếnàonóithẳngthếấy,khôngđiêuxảodốitrá…Khôngnóidốilàgiữlòngtinđốivớimọingườixungquanh.”
Hòathượngcũngnóivềnghiệpáclàmộtđộngcơcủaluânhồi:“Miệngưanóilờidốitrá,lờiácđộc,lờilygián,lờithêudệt,lànghiệpáccủamiệngvìnhữnglờinóinầykhiếnngườinghingờbựctứcđaukhổmangtaihọa,nênhiệntạihoặcvịlaimìnhcũngphảinhậnlấyhậuquảđaukhổấy”.
Đoan Trang(Tuvien.com)
