Mùi hương nếp

GN Xuân - Có một cánh đồng khói thơm mà dường như tôi đi qua không hết bao giờ, thời tuổi nhỏ thì quá đỗi mông mênh đến hồi tóc bạc lại hóa thành vô tận.

Cái cánh đồng, hay gọi một cách đầy đủ hơn là khắp cả làng quê của tôi, từ xa xưa cho đến bây giờ, hễ thời gian đến ngày cận kề với Tết là nơi đâu cũng tràn ngập một thứ khói tỏa bát ngát mùi hương. Một thứ mùi hương cũng mộc mạc đơn sơ kiểu “hương đồng gió nội” như trong thơ Nguyễn Bính, chỉ có điều, “hương đồng gió nội” của thi sĩ thì quả mỗi ngày đã “bay đi ít nhiều”, có khi còn bay đi hết sạch sành sanh nữa là, còn cánh đồng khói thơm của tôi thì vĩnh cửu, nó có thể tan vào đâu đó, ẩn vào đâu đó, và đến hẹn là như chim én bay về không trễ một ngày giờ nào.


Đi giữa một trời hương nếp ngất ngây đến kỳ diệu ấy, tâm thức
con người dễ thường được quang chiếu bởi những huyền thoại - Ảnh minh họa

Tôi muốn nói đến mùi hương nếp thơm của bao đời nay. Cố nhiên, ngày thường thì nó vẫn thơm, nhưng mà lẩn khuất đâu đó giữa... ngày thường, ngày Tết thì không lặng lẽ như thế mà là ngày “hội hè” của tưng bừng các loại bánh trái. Xin được nói ngay, bánh trái ở đây không hề là những thứ được chế biến từ những nhà máy, được đóng hộp bao bì kiểu sức, sặc sỡ bóng lộng màu sắc, mà có khi, một phần nếp chín phần... thập cẩm khác. Và lại, không chừng còn cả melamine cho đến... bột đá.

Ngày “hội hè” bánh trái ở những làng quê vào mỗi dịp Tết là ngày để các chị, các em thỏa sức thi thố cái nghệ thuật khéo tay gói gắm của mình. Bánh ít, bánh ú, bánh chưng, bánh tét, bánh nổ, bánh tổ, bánh in, bánh phu thê..., và hầu như loại bánh nào cũng được chế biến ra từ nếp, nguyên chất một trăm phần trăm, không pha tạp, không bao giờ biết đến sự giả tạo. Mà nếp nào phải chỉ một loại nếp không đâu, nào là nếp hương, nếp bầu, nếp cái, nếp tẻ... cho đến cả miền núi và những vùng cao nguyên còn góp thêm vào ngày hội bánh trái một loại nếp dẻo thơm đầy sức quyến rũ, gọi quen là nếp núi. Cùng với sực nức mùi hương của nếp còn có các loại đậu: đậu đỏ, đậu đen, đậu xanh, đậu nành, đậu phụng. Và gừng, và bí đao, và khoai tây, khoai lang..., nhưng chung quy lại nếp được xếp đứng vào vị trí hàng đầu.

Người người gói bánh, nhà nhà gói bánh, làm bánh. Xóm này qua xóm khác, làng này qua làng khác, bếp được nhóm đỏ rực trong nhà ngoài sân, có khi ra tận đầu ngõ. Những chiếc nồi, chiếc thùng to đùng được bắc lên, lửa củi cháy đỏ hết lòng, từng nồi bánh nước réo sôi sùng sục. Khói tỏa ra khắp mọi con đường làng, lơ lửng bay ra tận ngoài đồng ngoài bãi. Khói bay đến đâu mùi hương nếp ngào ngạt đến đấy. Lan xa, mỏng mảnh mong manh mà nồng nàn hơi ấm, mà đủ sức xô giạt từng cơn gió cuối đông giá lạnh, mang cái thông điệp vừa ấm áp reo vui vừa hối hả thúc giục - Tết đang về thật gần!

Không giống như ở phố phường, mỗi cái Tết là một cuộc chạy đua sắm sửa. Mua tất là xong. Người giàu có bạc nguyên sơ-ri, bạc lốc thì quẳng tiền ra mua sắm. Mới vào tháng Chạp đã khệnh khạng bưng bê, thứ gì cũng hàng xịn, hàng ngoại, chất đầy kho để no say một cái Tết. Người lao động nghèo khó, bạc tiền cắc tiền hào lấm láp đầy mồ hôi, cũng cố chắt chiu gom góp đến cận ngày Tết mới tất tả chạy ào ra chợ mua sắm vội vàng qua quít ít thứ hoa trái bánh mứt cho xong một cái Tết.

Người quê xa lạ với kiểu đua bơi mua sắm đó. Ăn Tết là cả một quá trình thưởng ngoạn chơi xuân, là dịp để mở lòng ra bày tỏ tâm tình. Mà bao giờ cũng vậy, công đoạn đầu tiên bắt đầu từ việc chuẩn bị nguyên liệu cho bánh trái. Từng hạt nếp được làm ra từ sự sặn bọ đồng sâu gành cạn, cuốc thêm ít thước đất khai phá ở hóc núi triền khe, mở thêm ít diện tích ở cồn, ở bãi để gieo cấy một ít nếp mà có cái thu hoạch dành dụm lo cho ba ngày Tết. Đất ấy, người quê gọi là đất mót, thường không có tên trong danh bộ ruộng lúa thuế điền. Làm được hạt nào phơi phong xong bỏ vào lu, vào hũ hạt đấy, đậy kín nắp lại cất giữ như hạt ngọc trời cho, chờ Tết đến đổ ra mà tha hồ làm các loại bánh trái.

Giai đoạn cam khó qua rồi, bây giờ là lúc tâm hồn bay theo cùng hương nếp. Từng nhà quây quần ngồi quanh bếp lửa đỏ, gói bánh nấu bánh in bánh, những câu chuyện đời xửa đời xưa lũ lượt kéo về, ông bà kể, cha mẹ kể, con cháu kể, trời sáng từ lúc nào chẳng ai hay. Trên những con đường làng, các chị các em còn tụ năm tụ bảy ở ngã ba, ngã tư, nơi được nhóm những chiếc lò chung nhau rang nếp. Cũng là cái cớ để hội họp nhau lại, cốt là chuyện vãn Tết, để hương sắc tỏ bày với sắc hương mà lãng mạn phiêu bồng những e ấp thầm kín, những hò hẹn mai sau!

Tôi nghiệm ra một điều rốt ráo, người quê ăn Tết không bởi sự no say, mà đã đẩy cái sự ăn uống xuống hàng thứ yếu. Ngắm Tết, thưởng ngoạn Tết, san sẻ yêu thương Tết mới là chính. Ăn gì cái ngọn lửa đỏ rừng rực thâu đêm suốt sáng, ăn gì cái thứ khói bay mỏng mảnh như tơ trời la đà khắp đường quê lối xóm. Vâng, ăn bằng mắt, bằng môi, bằng nụ cười tiếng nói... cái gì cũng đòi bỏ vào mồm miệng mới gọi là ăn, e có khi “bội thực” lăn quay ra thì còn gì xuân sắc, Tết nhứt. Riêng với tôi, cứ mỗi lần nghe cái mùi hương nếp đến no nê lồng ngực là cái quê nhà thần thánh trong tôi hiện về đông đủ từng gương mặt thân yêu.

Đi giữa một trời hương nếp ngất ngây đến kỳ diệu ấy, tâm thức con người dễ thường được quang chiếu bởi những huyền thoại. Nói một cách khác, trước mọi niềm xao xuyến và khát vọng cao cả từ hiện thực của những tâm hồn, phải chăng từ đấy mà sinh khai ra truyền thuyết, một cái đẹp nhân văn âm ỉ, ẩn tàng như một thứ lửa truyền sinh đời này qua đời khác, một khắc họa của sự vĩnh hằng!