Đó là lời hồi niệm của của giới tu sĩ Phật giáo và các nhà nghiên cứu về sư bà Thích Nữ Diệu Không - một nhân vật đặc biệt của Phật giáo Việt Nam thế kỷ 20. Lời hội niệm được đưa ra tại cuộc tọa đàm nhân 20 năm sư bà viên tịch, tổ chức tại chùa Hồng Ân (Huế) chiều 10-10.
Chân dung Sư bà Diệu Không lúc còn trẻ
Sư bà Diệu Không sinh năm 1905, quê làng An Truyền (Phú Vang, Thừa Thiên), thế danh là Hồ Thị Hạnh, xuất thân trong một gia đình trâm anh thế phiệt, là con gái quan thượng thư Hồ Đắc Trung - đại thần triều Nguyễn, em gái của các nhà trí thức lớn như: cử nhân Hán học Hồ Đắc Khải, luật gia Hồ Đắc Điềm, bác sĩ Hồ Đắc Di, dược sĩ Hồ Đắc Ân.
Một gia đình mà Hồ Chủ tịch gọi là "đại trí thức".
đã trải qua một cuộc hôn nhân "không vì tình yêu đôi lứa", mà chủ yếu để chăm nom 5 đứa con mồ côi mẹ của ông Cao Xuân Xang - con trai quan thượng thư bộ học Cao Xuân Dục.
Sư bà xuất gia nhập đạo vào năm 1932 với pháp tự Diệu Không, kể từ đó bà bắt đầu một cuộc đời tận hiến cho đạo pháp và dân tộc.
Các hoạt động của bà không chỉ trong việc tu học và hành đạo, mà rộng mở như một nhà hoạt động xã hội, nhà nghiên cứu văn hóa, giáo dục...
Bà là một trong những thành viên tích cực thành lập An Nam Phật Học Hội tại Huế vào năm 1932 - một tổ chức gắn liền với cuộc chấn hưng Phật giáo đầu thế kỷ 20 - cùng việc thành lập tạp chí Liên Hoa nổi tiếng một thời.
Bà cũng đã đi khắp miền Trung và miền Nam để hoằng pháp và thành lập nhiều ni viện - nơi tu hành của nữ tu sĩ. Bà cùng với nữ sử Đạm Phương (Huế) thành lập Nữ Công Học Hội vào năm 1926 để dạy nghề cho phụ nữ.
Bà tham gia thành lập nhiều trường đại học Phật giáo và các trung tâm văn hóa Phật giáo như: Đại học Vạn Hạnh (Sài Gòn), Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán (Huế), Học viện Phật giáo tại Huế.
Chân dung sư bà Diệu Không lúc về già
Dù chỉ học xong trung học ở Trường nữ trung học Đồng Khánh, nhưng trình độ học vấn và Hán học của bà rất uyên thâm.
Bà đã dịch các bộ kinh luận của Phật giáo Đại thừa như: Lăng Già tâm ấn, Đại Trí Độ luận, Trung Quán luận lược giải...
Khi chế độ Ngô Đình Diệm đàn áp Phật giáo, bà đã xin tự nguyện tự thiêu để bảo vệ chánh pháp nhưng không được Giáo hội Phật giáo chấp thuận.
Bà cũng là người đứng ra vận động thành lập các cô nhi viện lớn ở Huế, Đà Nẵng, Tuy Hòa, Nha Trang, Bình Thuận, Sài Gòn... để chăm nom trẻ mồ côi, trẻ nạn nhân chiến tranh. Hoạt động từ thiện cứu giúp đồng bào nghèo khổ, hoạn nạn diễn ra gần như suốt cả cuộc đời bà.
"Xét trên mọi phương diện, ni trưởng là một tu sĩ có một không hai" là lời hai môn đệ của bà là Tâm Chơn - Tâm Hương trong một bài tham luận tại cuộc tọa đàm.
Lúc 2g sáng 24-9-1997, sư bà Diệu Không đã trút hơi thở cuối cùng, hưởng thọ 93 tuổi.
Chân dung sư bà Diệu Không
Cuốn sách viết về sư bà Diệu Không ra mắt tại cuôc tọa đàm 
Buổi tọa đàm sự tham gia của giới tu sĩ Phật giáo cả nước
Bài viết: "Sư bà Diệu Không - vị tu sĩ có một không hai"
Minh Tự - Vườn hoa Phật giáo
Thiên Nga (Tuvien.com)
