.
LUÂN
HỔI
Thích Tâm Thiện
A. Dẫn nhập
Luân hồi là một thể tài rất sinh động và rất quan tâm đối với con người.
Chết rồi sẽ đi đâu về đâu? Tại sao sinh, rồi tái sinh? Có cõi âm hay
không? v.v... Đó là những dấu hỏi lơ lửng trong tâm của phần lớn nhân
loại. Các nền tín ngưỡng và tôn giáo trên thế giới đều có những quan niệm
khác nhau về luân hồi. Riêng đối với Phật giáo, luân hồi không phải là một
giáo lý đặc thù, cũng không phải là một vấn đề triết học cơ bản, nhưng nó
là một sự thật hiển nhiên đối với những con người còn bị trầm luân trong
sanh tử khổ đau. Do đó, trong các kinh điển của cả Nam tạng và Bắc tạng đề
thảng hoặc đề cập đến các vấn đề luân hồi, như là một hiện tượng trôi chảy
của những đời sống nối tiếp nhau. Đặc biệt là trong Bổn Sinh (Tiểu Bộ
kinh) đã ghi lại các mẩu chuyện tiền thân của Đức Phật, như là một xác
chứng hùng hồn về cuộc sống luân hồi của vị đại Bồ tát.
B. Nội dung
I. Định nghĩa:
Luân hồi, tiếng Phạn là samsàra, có nghĩa là sự chuyển sinh, sự chuyển
tiếp, sự diễn tiến liên tục của những kiếp sống; và sự chuyển sinh liên
tục đó, thường được biểu thị bằng bánh xe (cakka) và được gọi là bánh xe
luân hồi (samsaracakka):
Chúng ta có thể hình dung bánh xe luân hồi như là một "vòng tròn sinh sinh
- hóa hóa" của đời sống của muôn loài chúng sanh. Trên vòng tròn ấy, không
có điểm khởi đầu cũng không có điểm kết thúc, và bánh xe ấy cứ quay mãi
trong vòng trầm luân của sanh tử khổ đau cho đến khi nào con người tu tập
và đạt đến sự giải thoát tối thượng. Đức Phật dạy:
"Đêm dài đối với kẻ thức
Đường dài đối với kẻ mệt
Luân hồi dài đối với kẻ ngu
Không biết rõ chân diệu pháp"
II. Nội dung luân
hồi:
Sau khi thành thạo đạo cội bồ đề, một trong những tuyên ngôn (khải hoàn
ca) đầu tiên của Đức Phật đã được cất lên giữa dòng đời với nội dung giải
thoát vòng luân hồi - trầm luân, đã được ghi lại trong kinh tạng như sau:
Trong lòng sống chết vô tận
Ta đi mãi không dừng
Từ bào thai này sang bào thai khác
Đuổi theo người chủ ngôi nhà
(trong vòng luân hồi)
Chủ nhà ! Ta đã nắm được ngươi rồi
Ngươi không cất nhà lại được
Cột kèo đã gãy hết
Mái, rường đã sụp đổ
Tâm lìa hết tạo tác
Tất cả đã diệt trừ xong
(giải thoát khỏi vòng luân hồi). (Pháp cú - 153-154)
1. Luân hồi - tái
sinh:
Qua bài kinh trên, chúng ta thấy rõ Đức Phật đã xác định sự thật về luân
hồi một cách cụ thể qua hình ảnh tái sinh (từ bào thai này sang bào thai
khác). Tái sinh (reincarnation) là sự trở lại một đời sống mới hoặc cao
hơn, hoặc thấp hơn hoặc như cũ trong lục đạo (trời, người, a tu la, địa
ngục, ngạ quy3, súc sinh) sau khi đã kết thúc một chu kỳ sống (life
cycles), hay cò gọi là thọ mạng đã hết - chết.
Thông thường, khi nói đến luân hồi - tái sinh, trong phật giáo thường đề
cập đến hai khái niệm cơ bản về sự sinh tử, đó là:
a.
Chu kỳ sinh tử của từng sát na
b.
Chu kỳ sinh tử của một đời sống
-
Về chu kỳ sinh tử của từng sát na, vì nó diễn ra quá nhanh chóng như sự
sinh ra rồi mất đi của một làn chớp (điện chớp) mà thuật ngữ Phật học gọi
là "niệm niệm - sinh diệt" (sư5 sinh tử diễn ra trong từng ý niệm), do đó
vấn đề chỉ được bàn đến trên một bình diện cao hơn, như trong thiền định,
hoặc các cảnh giới của tâm thức v.v...
-
Về chu kỳ sinh tử của một đời sống, do tính cách giới hạn của một chu kỳ
sống, nghĩa là có thể ghi nhận qua bốn giai đoạn: sanh, lão, bệnh, tử và /
hoặc sinh thành (sinh), tồn tại (trụ), biến chuyển (dị) và hoại diệt
(diệt) của một chúng sinh, nên chu kỳ này trở thành chủ đề trung tâm khi
nghiên cứu về luân hồi-tái sinh.
Theo quan điểm của Phật giáo, tất cả muôn loài chúng sinh phải chịu sự chi
phối của định luật vô thường. Đối với con người, vô thường chính là sự
biểu hiện của sinh, lão, bệnh, tử của mỗi kiếp sống, và cứ mỗi kiếp sống
như thế đều được giới hạn bởi hai d9ầu sinh và tử. Tuy nhiên, sinh và tử
chỉ là sự bắt đầu và hoàn tất của một chu kỳ, Như thế, khi thân xác này
hủy hoại, cái gì sẽ tiếp tục tái sinh - mở đầu một kiếp sống mới? Đây là
then chốt để tìm hiểu về luân hồi.
Kinh trung bộ (Majjhima Nikaya - 135), Đức Phật dạy rằng: "Con người là
chủ nhân của nghiệp, là kẻ thừa tự nghiệp, là quyến thuộc của nghiệp;
nghiệp là thai tạng mà đó con người được sinh ra".
Từ
lời dạy trên, chúng ta thấy rằng nghiệp (karma) luôn luôn có mặt cùng với
sự có mặt của con người. Và khi chết, thì thân thể vật lý này tan hoại,
còn nghiệp vẫn còn tiếp tục trôi lăn theo dòng trầm luân của nó (hoặc
thiện nghiệp, hoặc ác nghiệp). Nhưng nghiệp không phải là linh hồn bất tử
để nối kết các kiếp sống, vì bản thân nó là vô ngã. Tuy nhiên, chính
nghiệp là cơ sở, là điểm trung tâm, để qua đó, vòng luân hồi xoay chuyển.
Vậy, nghiệp là gì?
Nghiệp là hành động có tác ý, hay hành động được phát sinh từ tâm; và
thông qua hành động của thân, miệng và ý mà nghiệp được hình thành. Nói
đến nghiệp là nói đến thiện ác trong tương quan nhân quả; và trong mối
tương quan đó, động cơ chính để kiến tạo nghiệp là tham , sân, si (ác
nghiệp) và ngược lại là không tham, không sân, không si (thiện nghiệp).
Từ
đây, chúng ta thấy rõ rằng, chính tâm lý của mình là cơ sở để tạo nên
nghiệp của mỗi người. Con người là kẻ quyết định cái nghiệp của mình - cái
định nghiệp do mình tạo tác. Và cũng chính con người là kẻ duy nhất có thể
giải thoát mọi nghiệp lực của mình, đi ra khỏi vòng luân hồi tái sinh.
2. Nghiệp và tái
sinh:
Trong đạo Phật, nghiệp được trình bày gồm nhiều loại, nhưng nghiệp cơ bản
là thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp. Về mặt tính chất, nghiệp được
phân thành bốn loại như sau:
a. Cực trọng nghiệp (weighty karma): nghiệp loại nặng như
giết cha mẹ, giết người v.v...
b. Tập quán nghiệp (habitual karma): nghiệp do thói quen
hình thành.
c. Tích lũy nghiệp (strored up karma): nghiệp do tích tụ từ
cuộc sông thường ngày.
d. Cận tử nghiệp (death-proximate karma): nghiệp lúc sắp
chết.
Như đã trình bày, trong suốt vòng luân lưu của sinh tử, tử sinh, từ đời
sống này sang đời sống khác, nghiệp bao giờ cũng đóng vai trò trung tâm
của sự luân chuyển. Tuy nhiên, trong lĩnh vực tái sinh (reincarnation),
thì cận tử nghiệp là điều kiệnn quan trọng nhất ảnh hưởng trực tiếp đến sự
tái sinh.Cận tử nghiệp, trên một góc độ nào đó, có thể nói là hệ quả được
cô kết trong suốt đời sống của một kiếp người; đồng thời, nó cũng là dòng
nghiệp thức mạnh nhất,thức đẩy thần thức của con người trước, trong hoặc
sau khi chết tìm kiếm một sự tái sinh.
Thông thường khi sinh tiền, con người làm lành hay làm ác, các hành động
(của thân, miệng ý) đó đều được lưu vào trong Tàng thức (Alaya) như những
hạt giống được gieo vào và nằm im trong lòng đất, cho đến khi sắp chết
hoăc chết, thân thể và các quan năng không còn hoạt động, lúc bấy giờ chỉ
có tâm thức hoạt động. tuy nhiên, tâm thức lúc đó không phải là tâm thức ở
trạng thái định tĩnh, tự chủ, linh hoạt v.v.., mà trái lại nó rơi vào
trạng thái bất tỉnh, hôn mê, hoảng hốt, phách lạc hồn xiêu ...Và ngay lúc
bấy giờ, mọi tạo tác của con người, hoặc thiện hoặc ác (còn gọi là thiện
nghiệp hoặc ác nghiệp), từ trong qua1 khứ (khi còn sống) sẽ tạo thành dòng
nghiệp thức gồm những ý lực cực mạnh để thôi thúc thần thức của con người
đi tìm cảnh giiới tái sinh. Cần lưu ý rằng, các tập quán, thói quen, nhất
là sự luyê1n ái, chấp thủ khi còn sống sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cận tử
nghiệp. Do đó, nếu sống an lạc thì cũng chết an lạc. Sống còn khổ đau vì
tham, sân, si thì đương nhiên chết cũng khổ đau như thế. Vì sống và chết
chỉ xuất hiện trên một tiến trình, như thức và ngủ. Vì vậy, để có sự giải
thoát, ngay tại đây và bây ggiờ, cần phải luôn luôn hướng tâm đến với sự
xả ly thanh tịnh, xoá bỏ mọi sự tham ưa và bám víu. Thánh nhân có dạy
rằng: "Thế gian như một con thuyền, hãy đi trên nó chứ đừng mang vác...".
Từ
một vài chi tiết trên, chúng ta thấy rằng sự sống và sự che61t của con
người có được an lạc hay không là tùy thuộc vào dòng tâm thức của mỗi cá
thể. Sau khi thọ mạng đã hết - chết, thì thân xác sẽ tan hoại, nhưng dòng
nghiệp thức (thần thức) sẽ tiếp tục đi vào các đời sống mới trong sáu cõi:
trời, người, a tu la , địa ngục, ngạ quỷ và súc sanh, tùy theo nghiệp lực
thiện hay bất thiện.
3. Nghiệp thức -
sinh và tái sinh:
Theo kinh Trung Bộ (tập I), sự xuất hiện của con người bao giờ cũng hội đủ
3 điều kiện: a. Cha mẹ có gaio hợp; b. Người mẹ có thể thụ thai; và c.
Phải có mặt nghiệp thức. Nếu không có mặt nghiệp thức thì thai nhi không
thể sống.
Về
nghiệp thức (karmic consciousness), còn được gọi là hương ấm, hay là Kiết
sinh thức (Gandhabha). Khi điều kiện hội đủ và do nghiệp chiêu cảm mà kiết
sinh thức đi vào thai mẹ; lúc bấy giờ, Kiết sinh thư1c cảm như là "ý niệm
tối sơ; của một đời sống mới. Cho đến khi chết, cũng dòng nghiệp thức ấy
thúc đẩy tìm kiếm tái sinh, nên được gọi là "nghiệp dẫn tái sinh". Thực
ra, cả sự sinh và tái sinh đều được căn cứ trên dòng vận hành của nghiệp
thức. Và từ sinh cho đến tái sinh (sau khi chết), trong suốt quá trình đó,
đời sống của một sinh thể được hình thành qua cơ cấu của 12 Nhân duyên: vô
minh - duyên hành, hành duyên thức, thức duyên danh sắc, danh sắc duyên
lục nhập, lục nhập duyên xúc, xúc duyên thọ, thọ duyên ái, ái duyên thủ,
thủ duyên hữu, hữu duyên sinh, sinh duyên lão, tử, sầu, bi, khổ, ưu não...
(về ý ngghĩa của 12 Nhân duyên, sẽ được giới thiện sau. Như vậy, 12 nhân
duyên chính là sự hiện hữu của con người. Và trong 12 Nhân duyên, các chi
phần vô minh, hành, thức và danh (sắc) là các yếu tố của nghiệp dẫn tái
sinh.
4. Các quan niệm
về chết và thân trung ấm:
Trong Nikàya đề cập đến sự chết cụ thể như sau: thứ nhất là chết sắc thân
đoạn diệt, hai là chết do thọ mạng đã hết, và do nghiệp ở đời đã hết. Bên
cạnh đó, còn có trường hợp chết đột ngột (bất đắc kỳ tử, chưa đến lúc mà
chết). Nhìn chung, sự chết được xem như là sắc thân (cơ thể) đã đoạn diệt.
Một vấn đề khác nữa là trung ấm. Theo một số chủ thuyết của Đông sơn bộ,
Chính lượng bộ thuộc Hữu bộ cho rằng, sau khi chết và trước khi tái sinh,
oở giữa đó là thân trung ấm (trung gian). Thời gian của thân này là thời
gia chuẩn bị tái sinh, nó kéo dài không quá 49 ngày (theo Thiết Ma Đạt
Đa). Có thể do ảnh hưởng của không quá niệm này mà có tục lệ cúng thất -
thất trai tuần (7 x 7 = 49 ngày).
Tuy nhiên, theo Nikàya và A Hàm thì từ "tử tâm" cho đến "kiết sinh tâm"
chỉ diễn ra trong vòng một đến hai sát na (tích tắc), do đó không cần có
thân trung ấm (trung hữu).
Thật ra, theo người viết nhận định, thân trung ấm cũng là một thân vi tế
(tịnh sắc thân), một cảnh giới trong hằng hà sa thế giới; và đương nhiên
nó cũng vô thường, biến dị, cũng luân hồi sinh diệt. Vì thế, không có gì
mâu thuẫn giữa "tử tâm" và "kiết sinh tâm" trong Nikàya với quan điểm có
hay không có quan điểm sắc thân trung ấm. Vì lẽ, thời gian 49 ngày cho một
thân - thức đương nhiên không có gì vô lý khi tại trần gian có những đời
sống dài nhất chỉ một vài ngày, như loài muỗi mòng v.v...
5. Để có một sự
chết trong thanh bình - an lạc:
Đây là vấn đề trọng yếu của con người, Như đã đề cập, sống và chết cũng
như thức và ngủ, vậy thôi. Chúng ta không nên quan tâm quá đáng về cái
chết, vì ai cũng chết. Nhưng điều đáng quan tâm hơn là sống và sống như
thế nào để lúc chết được bình an. Vì lẽ đó, đối với Phật tử cần phải sống
giữ tâm linh trong sạch, đừng làm điều gì gây khổ đau cho chính mình và
cho kẻ khác, nhất là phải luôn luôn ý thức rằng cuộc đời là vô thường,
"trần gian này là chiếc cầu, hãy đi qua nó chứ đừng xây nhà trên nó". Cho
đến khi nào tâm được trong sạch, thanh bình, không còn luyến tiếc, không
còn bám víu vào bất cứ điều gì, dầu gia tài sự nghiệp, dầu vợ đẹp con
ngoan v.v..., thì khi đó sự chết của bạn như lên thuyền sang sông, giải
thoát mọi khổ đau, chết trong sự bình an phúc lạc. Đức Phật dạy:
"Bỏ quá khứ, hiện tại và vị lai
Đến bên kia cuộc đời
Ý giải thoát tất cả
Chớ vướng bận sinh, gia, bệnh, chết"
C. Kết luận:
Tìm hiểu về luân hồi là để sống được an nhiên, tự tại. Chúng ta không cố
tìm gặp luân hồi, vì luân hồi đang trôi chảy ngay trên thân của mỗi con
người, như dòng máu luân lưu. Cái khổ đau nhất của người đời là tham muốn
và nắm giữ các đối tượng "của tôi" và của "cái tôi thích, tôi yêu". Bạn có
thể tập buông bỏ từ từ cái tâm lý tham muốn và nắm giữ đó, nhưng nếu một
mai...khi vô thường đến, thần chết đến hỏi bạn thì bạn hãy ngay lập tức
hướng tâm đến sự từ bỏ tất cả, sự không tham luyến tất cả, sự thanh tịnh
bình an, sự chánh niệm tỉnh giác; vì đó là điều kiện tối cần thiết cho sự
tái sinh vào một đời sống tốt đẹp hơn và cao cả hơn. Và để làm được điều
đó ngay bây giờ và ở đây, bạn hãy thực tập tư duy về vô thường - vô ngã.
"Ta còn để lại gì không
Kìa non đá lở, nọ sông cát bồi
Lang thang từ dộ luân hồi
Vô minh nẻo trước xa xôi dặm về..."
(Vũ Hoàng Chương)
Câu hỏi hướng
dẫn ôn tập
1. Luân hồi là gì?
2. Cái gì thúc đẩy chúng sinh
đi vào luân hồi?
3. Bạn hiểu như thế nào về thân
trung ấm?
4. làm thế nào để thoát ly luân
hồi sinh tử?
---o0o---
Trình bày: Linh Thoại
Cập nhật: 01-12-2003
Nguồn: www.quangduc.com
Về danh mục
