Tu Phước và Tu Huệ
Thích Nhất Hạnh
---o0o---
Tu Phước là gieo nhiều hạt giống phước đức
(punya), như bỏ tiền vào trương mục tiết kiệm, như giúp người và làm
những điều lành khác để sau này được hưởng hạnh phúc. Tu huệ là quán
chiếu học hỏi luôn để mỗi ngày trí tuệ mỗi lớn thêm và có công năng giải
phóng mình ra khỏi những ràng buộc khổ đau. Ở Việt Nam đôi khi mình nói:
"người đó chỉ tu phước thôi chứ không tu huệ" câu nói có vẻ chê bai;
nhưng thật ra nếu không có huệ thì cũng khó có phước lắm. Tại sao người
ta tu phước? Tại thấy rằng tu phước đem lại hạnh phúc cho mình và cho
người: như vậy trong hành động tu phước đã có huệ rồi và những người tu
học thông minh thì vừa tu phước vừa tu huệ (gọi là phước huệ song tu).
Nếu tu hành cho vững chãi, ta sẽ thấy rằng trong phước có huệ và trong
huệ có phước.
Có nhiều cách tu: khi quán niệm hơi thở thì gọi là tu an ban, khi ngồi
thiền gọi là tu thiền tọa, khi đi thiền hành là tu thiền hành, khi rửa
nồi gọi là tu rửa nồi, khi lau bát lau nhà gọi là tu lau bát lau nhà.
Nếu tu đúng cách mình sẽ thấy rằng khi lau bát hoặc chùi cầu tiêu hoặc
giúp một người đói... không phải ta chỉ tu phước mà cũng tu huệ. Khi tu
tập ở Làng Hồng, giữ gìn chánh niệm, gieo trồng những hạt giống tươi mát
an lạc vào tâm thức hàng ngày, không chỉ ta chỉ tu huệ mà cũng đang gieo
trồng rất nhiều hạt giống phước đức. Nói một cách đơn giản hơn, đó không
phải chỉ là phước hay là huệ, chỉ là tu thôi. Tu như vậy là để đạt tới
sự giải thoát ra khỏi những khổ đau và đem lại thêm an lạc và hạnh phúc.
Hành động tu học của mình không phải là một cái gì tách ra khỏi kết quả
của sự tu học; trong khi tu học mình phải cảm thấy được cái hạnh phúc
của sự tu học; như vậy mới đúng tinh thần tu học ở đây. Phương tiện và
cứu cánh là một. Bước một bước chân trong chánh niệm, hớp một hớp trà,
thở một hơi thở... những hành động đó gọi là tu tập. Những hành động đó
phải mang tánh chất hạnh phúc trong tự thân chúng thì đó mới đúng pháp
môn của chúng mình.
Tu ở đây biểu lộ khả năng có hạnh phúc của mình (the capacity to be
happy). Thật ra trong tâm thức người nào cũng có một hạt giống gọi là
khả năng có hạnh phúc. Nếu mỗi ngày biết tưới tẩm hạt giống đó thì mình
sẽ có hạnh phúc và có liền trong phút giây mình tưới. Điều mà chúng ta
phải làm là biết tưới tẩm hạnh phúc của mình ngay bây giờ, để cho khả
năng cho hạnh phúc trong con người mình được phát triển, và như thế mình
có hạnh phúc ngay trong giờ phút mình đang tu học. Nếu xét lại phương
pháp tu học ở đây, ta sẽ thấy rằng hằng ngày chúng ta ngồi thiền, đi
thiền hành, uống trà, ăn cơm trong chánh niệm... là để tưới tẩm những
hạt giống hạnh phúc nơi chúng ta. Nếu trong khi làm những điều đó mà
chúng ta an trú được trong hiện tại và chúng ta có hạnh phúc thì chúng
ta đã làm đúng và tu đúng. Nếu trong khi làm những thứ đó mà ta vẫn thấy
u sầu, vẫn nghĩ rằng ta chỉ có được hạnh phúc trong tương lai thì ta đã
không làm được đúng pháp môn mà thầy đã trao truyền và ta đang thực
tập.
Khi thiên hạ hỏi "ở Làng Hồng quý vị tu theo pháp môn nào? Vipassana,
thiền đại thừa hay Phật Giáo Việt Nam thống nhất?" Ta có thể nói: "Chúng
tôi đang thực tập hạnh phúc." Khi mình có thể cắt đứt được những lo
lắng, bực bội và sầu đau đã qua (những gì vừa xảy ra hồi nảy, vài giờ
trước, vài ngày trước hay vài tháng, vài năm trước) và có thể cắt đứt
được những tính toán và lo lắng về những chuyện sẽ xảy ra trong vài giờ,
vài ngày, vài tuần, vài tháng hay vài năm nữa (thuộc về tương lai), thì
mình đã có thể bước được những bước chân có an lạc và khỏe khoắn trong
giờ phút hiện tại, nở được một nụ cười, và lúc đó mình đã thật sự có tự
do để có thể tiếp xúc với sự sống. Mình có thể thấy rõ là mình còn sức
khỏe, còn hai mắt sáng thấy đủ hết các màu sắc, hình dáng, và đường nét;
tai mình còn nghe được gió thổi, mưa rơi, chim hót, tiếng nói của người
thương và đủ thứ âm thanh khác... Được như vậy, mình có hạnh phúc lập
tức, và đồng thời làm cho khả năng có hạnh phúc của mình biểu lộ ra, và
người khác nhìn sẽ thấy liền.
Khi được người ta khen ngợi mình, nói rằng cô ấy hay anh đó có sức chịu
đựng lớn, làm việc siêng năng, thông minh... mình chưa thực sự cảm thấy
hãnh diện. Nhưng nếu được khen là có khả năng có hạnh phúc, có an lạc,
nhẹ nhàng, thảnh thơi và tươi mát, thì ta sẽ sung sướng hơn, bởi vì một
người hạnh phúc và tươi mát như vậy sẽ biết cách chia xẻ niềm vui cho
rất nhiều người. Cần cù siêng năng mà cau có buồn bã thì chẳng sung
sướng gì lắm. Người ta thường nói tu phước là chất chứa công đức để sẽ
có hạnh phúc trong tương lai. Đó là một định nghĩa chưa được chính xác
trong tinh thần Bụt dạy. Thật ra nếu tu phước đúng pháp thì hạnh phúc đó
nằm trong phút giây hiện tại. Và mình biết rằng trong hiện tại mà có
hạnh phúc như thế này thì trong tương lai nhất định sẽ có hạnh phúc.
Tương lai được làm bằng hiện tại. Dù mình có cực khổ cách mấy mà trong
hiện tại mình không có hạnh phúc thì tương lai mình cũng không có hạnh
phúc đâu, lý do là tương lai được làm bằng chất liệu hiện tại. Ngày hôm
nay nếu bạn mỉm cười được, thảnh thơi được, an trú được trong hiện tại,
vui hưởng được từng bước chân, từng tách trà, và từng nụ cười, thì cái
vốn liếng hạnh phúc ngày hôm nay sẽ làm ra cái vốn liếng hạnh phúc cho
ngày mai. Chúng ta thường bị ám ảnh bởi ý tưởng là hôm nay phải cực khổ,
ngày mai mới có thể sung sướng. Ví như câu ca dao:
rủ nhau đi cấy đi cày
bây giờ khó nhọc có ngày
phong lưu
trên đồng cạn dưới đồng
sâu
chồng cày vợ cấy con trâu
đi bừa
Hôm nay khó nhọc ngày mai mới có thiên đường của hạnh phúc. Không chắc
lắm đâu. Tôi thấy hai câu sau có chân lý nhiều hơn và đẹp hơn hai câu
đầu. Hai câu ấy cho thấy rằng làm việc chung, có đủ vợ, chồng và con
trâu là vui biết mấy! Cùng đồng tâm làm việc, đó đã là hạnh phúc rồi,
đâu có cần ngày mai ngày mốt gì nữa. Nếu đã đồng tâm làm việc trong hạnh
phúc hôm nay thì tương lai dĩ nhiên sẽ được làm bằng hạnh phúc.
Khả năng có hạnh phúc của mình được biểu lộ trong hai trường hợp: trường
hợp không làm việc và trường hợp làm việc. Đi thiền hành cũng hạnh phúc
mà chùi nồi cũng hạnh phúc. Đi thiền hành, cắt đứt hết những tính toán
lo âu, sợ sệt, bước những bước thật thanh thản và nhẹ nhàng, miệng nở nụ
cười tươi mát, hít thở không khí trong lành buổi sáng, đó hạnh phúc đã
đành mà chùi nồi cũng vậy: trong khi chùi nồi ta cắt đứt những lo lắng,
lăng xăng, những suy tư tính toán, ta không hấp tấp, ta làm việc thật
thanh thản, thì việc chùi nồi không thua kém gì việc đi thiền hành hay
ngồi thiền tọa. Trong những lúc đó mình thật sự có hạnh phúc, mình an
trú trong giây phút hiện tại, mình là một con người thật sự tự do. Trong
khi chùi nồi, nếu ta không bị kéo đi bởi chuyện đã qua và chuyện sắp
tới, nếu ta cắt đứt được những sợi dây phiền lo tính toán bất an, thì ta
thực đang chùi nồi một cách thật thanh thản, an lạc, và ta không làm hấp
tấp như đang bị ma đuổi. Bị ma đuổi là cố làm cho mau xong để còn đi học
kinh. Nếu nghĩ rằng học kinh mới là hạnh phúc còn chùi nồi không có hạnh
phúc, thì khi học kinh ta cũng có thể không an trú được trong việc học
kinh, ta sẽ vừa học kinh vừa tính toán tiếp: học kinh cho giỏi thì mới
có hạnh phúc trong tương lai, phải học cho cực khổ thì sau này mới hạnh
phúc. Học kinh đâu có quan trọng bằng sống theo lời kinh dạy. Tu là thực
tập sống theo lời kinh dạy, tập an trú thảnh thơi trong từng hơi thở,
từng giây, từng phút, từng bước chân và từng hành động. Khi an trú thảnh
thơi được trong từng phút giây của sự sống, ta tiếp xúc được với tất cả
những sâu sắc mầu nhiệm của sự sống.
Ta nhìn sâu vào hiện tại để thấy hiện tại bao gồm hết quá khứ và tương
lai, bao gồm cả vũ trụ vạn hữu. Thấy quá khứ và tương lai nhưng ta không
trôi lăn vào quá khứ và vào tương lai, bởi vì trong chánh niệm, hiện tại
vẫn là nền tảng. Mình phải chứng minh khả năng hạnh phúc thảnh thơi của
mình trong từng giây phút. Những phương pháp thực tập để ta tự biến từng
phút giây của sự sống ta thành những phút giây an vui hạnh phúc thảnh
thơi đã được trao truyền, và nếu quý vị nghĩ rằng tới Làng Hồng chỉ để
học kinh Đại Thừa thôi thì rất là uổng. Quý vị nào mới tới chưa được
hướng dẫn xin hỏi quý vị thọ giáo của Làng vì những người đó biết cách
làm mà cũng thực sự đang tự làm hạnh phúc cho chính mình.
-- o0o --
Trình bày: Nhị Tường
Cập nhật ngày:
05-10-2001
Nguồn: www.quangduc.com
Về danh mục
