Ngộ Độc Với Chì
BÁC SĨ NGUYỄN Ý- ĐỨC
Trong tháng vừa qua, nhiều chục triệu đồ chơi dành cho trẻ em sản xuất từ Trung
quốc đã bị Cơ quan An toàn Tiêu thụ Hoa Kỳ ra lệnh thu hồi vì vi phạm tiêu chuẩn
an toàn, có thể gây rủi ro sức khỏe cho các em. Các đồ chơi này được hào nhoáng
làm đẹp bề ngoài với sơn có hàm lượng chì quá cao. Nhà nhập cảng tỏ vẻ rất bất
mãn với việc làm cẩu thả và không đúng yêu cầu của các công ty sản xuất. Khoảng
75% đồ chơi của trẻ em trên thị trường Hoa kỳ do Trung Hoa thực hiện. Các đồ
chơi này gồm có dây chuyền cổ, vòng tay, bông tai, nhẫn, trống nhỏ, phấn viết,
xe và đường rầy xe lửa, đồ chơi bắng nhựa…
Theo tiêu
chuẩn Hoa Kỳ, các sản phẩm có quá .06% chì đều bị thu hồi.
Giới sản xuất biện hộ, nói lỗi là tại quý vị không chịu thanh tra kiểm soát kỹ
càng các món hàng trước khi đưa ra thị trường. Ngoài ra, quý vị đặt mua đồ chơi
với giá quá rẻ thì làm sao chúng tôi sử dụng nguyên liệu tốt được. Sơn không chì
đắt gấp ba lần sơn pha chì. Tiền nào của nấy mà.
Và cũng
để “ăn miếng trả miếng”, ông “siêu nhân- số” buộc tội ông “siêu- tiêu- thụ dầu-
hỏa” rằng, đậu nành của quý quốc cũng gây nhiều độc hại cho giới tiêu thụ chúng
tôi lắm vì có quá nhiều thuốc diệt sâu bọ, cỏ dại nguy hiểm và đôi khi lại lẫn
cả đất. Họ yêu cầu Hoa Kỳ điều tra nội vụ và áp dụng các biện pháp hữu hiệu,
tránh tái diễn. Hàng năm Trung quốc nhập cảng nhiều tỷ mỹ kim đậu nành từ Hoa
Kỳ.
Vấn đề quan trọng đến nỗi vị Giám đốc một công ty chế
tạo đồ chơi tại Trung quốc tự vẫn.
Tổng Thống Hiệp Chủng
Quốc George W. Bush phải trực tiếp than phiền với Chủ tịch Trung quốc Hồ Cẩm Đào
tại Hội Nghị APEC tuần vừa qua tại Úc Châu.
Và lưỡng
viện quốc hội Hoa Kỳ cũng yêu cầu nhà nhập cảng đồ chơi nhiễm chì ra điều trần
nội vụ. Vì chì trong lớp sơn đồ chơi có thể gây ngộ độc cho trẻ em khi tiếp xúc
cầm chơi lâu ngày.
Sơn pha chì để có độ bóng được dùng
rất phổ biến cho tới thập niên 1960, giảm dần tới thập niên 1970 và hầu như
không được phép dùng từ năm 1978. Nhờ đó, theo Cơ quan Kiểm soát Bệnh Tật Hoa Kỳ
(CDC), vào năm 1978 có khoảng 13.5 triệu trẻ em ở Hoa Kỳ có hàm lượng chì trong
máu rất cao, trên 10µg/dl. Tới năm 2002, con số này giảm xuống còn 310.000 em
sau khi có các kiểm soát, biện pháp giới hạn dùng chì trong vài ngành kỹ nghệ.
Trước nhiều áp lực, ngày 11 tháng 9 năm 2007, Trung quốc đã ký bản cam kết, cấm
không cho dùng sơn có chì với các đồ chơi trẻ em nhập cảng vào Hoa Kỳ.
Thực là điều vạn hạnh, vì sức khỏe con em nơi đây được bảo vệ quá chu đáo.
* Chì là gì?
Chì là một kim loại nặng màu xám xanh
có nhiều trong vỏ trái đất. Khi gặp không khí và nước, một lớp hợp kim được tạo
ra, bao che chì khỏi bị gỉ sét, ăn mòn.
Chì hiện diện tự
nhiên trong môi trường và nhất là qua sự sử dụng chì trong kỹ nghệ.
Chì có nhiều trong các loại ống dẫn nước hoặc hơi đốt, quả cân, đạn dược, bao
dây cáp, chế tạo bình điện xe hơi, chất mầu trong sơn, thuốc nhuộm, men bóng đồ
gốm. Đã có thời kỳ, xăng dầu được pha thêm chì để tăng hiệu năng và phẩm chất.
Tuy nhiên, từ tháng 1 năm 1996, Hoa Kỳ đã cấm pha thêm chì vào xăng chạy xe hơi,
ngoại trừ xăng dùng cho máy bay và các xe không lưu hành trên trục lộ giao
thông. Một số quốc gia đang phát triển vẫn tiếp tục pha chì trong xăng.
Khi vào môi trường, các phân tử chì lan tỏa rất xa trong không khí. Mưa làm chì
rớt xuống mặt đất và nước.
Nguồn gốc ngộ độc chì
Nguồn gốc đưa tới nhiễm độc chì gồm có:
-Sơn nhà.
Tại Hoa Kỳ, đa số nhà xây cất trước năm 1978 đều dùng sơn pha chì, nhưng sau đó,
chính quyền liên bang đã cấm dùng. Hiện nay, vẫn còn khoảng 38 triệu căn nhà
được sơn với sơn pha chì.
Chì bám ở tường, trần nhà, sàn
nhà, khuôn cửa của các ngôi nhà cũ này. Nếu lớp sơn bị tróc, chì rơi ra ngoài và
gây ngộ độc, nhất là khi trẻ em chơi dưới đất, vô tình ăn phải.
Theo quy luật của liên bang, người bán nhà phải cho người mua biết nếu có dư sản
chì trên kiến trúc hay không.
-Đất chung quanh nhà
nhiễm chì từ các lớp sơn cũ
-Bụi bậm trong nhà
có chì từ sơn tường cũ hoặc đất theo giầy dép mang vào nhà.
-Chì trong nước nếu dùng ống dẫn nước bằng kim loại có chất chì. Từ thập
niên 1980, Hoa kỳ đã cấm sử dụng ống nước có chì và hàn chì trong hệ thống dẫn
nước công cộng. Các ống kim loại hàn bằng chì có thể nhả các phân tử chì vào
nước.
- Chì có nhiều trong đất , nhất là gần trục
lộ giao thông, nhà xây cất từ lâu, vườn hoang, hầm mỏ, khu kỹ nghệ, khu chứa
rác, lò đốt. Làm việc hoặc sinh sống ở gần các khu vực này có thể bị nhiễm chì
qua nước uống, thực phẩm, không khí.
-Công nhân làm
việc trong kỹ nghệ luyện chì , làm dụng cụ bằng nhựa plastic, hàn cắt thép,
làm bình điện xe tự động, kỹ nghệ đồ gốm, đập phá nhà cũ, tu bổ bình tản nhiệt
xe hơi…ddều dễ dàng nhiễm chì.
-Chì trong xăng xe
hơi. Đây là nguồn chì khá lớn phát ra từ ống khói xe. May mắn là từ năm
1980, Hoa Kỳ đã dần dần loại bỏ chì ra khỏi xăng dầu.
-Đồ chơi trẻ em , xích đu hoặc bàn ghế cũ quét với sơn có nhiều chì.
-Thực phẩm nước uống đựng trong bát đĩa, bình chứa phủ men bóng.
- Rau, trái cây đôi khi có bụi chì bám vào, nên cần được rửa sạch trước khi ăn.
-Rượu whisky sản xuất lậu với máy chưng cất hàn bằng chì cũng có thể có chì.
-Thuốc lá nhả ra một lượng chì đáng kể.
-Hộp kim loại hàn
bằng chì để đựng thực phẩm.
-Trong một vài mỹ phẩm
(Kohl) hoặc thuốc nhuộm tóc, keo xịt tóc sản xuất từ các quốc gia Đông Nam Á
châu, Ấn độ có hàm lượng chì khá cao
Tại Việt Nam, ngộ
độc chì là vấn đề thường thấy và gây ra nhiều ảnh hưởng xấu cho sức khỏe mọi
người. Tuy nhiên, dường như dân chúng chưa ý thức được sự hiện diện và nguy hại
của rủi ro này, vì thiếu hướng dẫn cũng như vì môi trường nơi đây còn quá ô
nhiễm với mọi tác nhân gây bệnh.
Ngoài các nguồn chì kể
trên, chì còn đến từ thực phẩm thực vật như rau muống, rau rút, cần nước, ngó
sen…ddược trồng ở nơi có nguồn chất thải kỹ nghệ chứa nhiều kim loại như chì,
kẽm.
Các loại bình thiếc chứa nước, chưng cất và đựng
rượu có hàm lượng chì khá cao.
Khói thuốc lá cũng có
nhiều chì, mà bà con mình tiêu thụ thuốc lá có hạng trên thế giới.
Ở vùng nông thôn, các em chơi bi làm các viên bi tròn bằng chì, đánh đáo với các
cục chì dẹp, đúc chì làm vật nặng kéo dây câu cá hoặc phụ việc tại các cơ sở làm
bình điện xe hơi, sửa xe…thường xuyên tiếp cận với chì.Các loại đồ chơi ngoài
vườn làm bằng kim loại hàn chì rồi sơn với nước sơn pha chì, các bàn ghế nhỏ cho
trẻ em chơi làm bằng nhựa phủ mầu sơn chì.
Hàng ngày,
trên các trục giao thông đô thị, xe cộ tắc nghẽn, khói xăng dầu thả ra rất nhiều
bụi, khói chì vao khách qua đường, ngồi xe…
Mực viết cũng
có chì, rồi lại còn bút chì, đồ sứ như chén đĩa ly tách mẫu mã đẹp vẽ nhiều mầu
sắc rực rỡ với chất mầu có nhiều chì phụ gia. Khi tiếp xúc với thức ăn nóng,
thức ăn có chất acit như dưa chua, nước hoa quả, sữa, rượu bia, chì trong bột
mầu sẽ thôi ra.
Nhìn đâu cũng thấy chì….
Chì vào cơ thể bằng cách nào
Chì nhiễm vào cơ thể qua:
-Qua đường hô hấp, khi bụi bặm và không khí theo hơi thở vào phổi rồi mau
chóng chuyển sang máu.
-Qua ăn uống thực phẩm có chì
hoặc tay dính chì đưa lên miệng trong khi làm việc.
Hàm lượng chì hấp thụ vào máu tùy theo tuổi và tùy theo lượng thực phẩm trong dạ
dày. Khi ăn no, chỉ có 6% chì chuyển sang máu, còn lúc đói bụng thì có tới 60%
chì vào máu.
Với cùng số lượng chì ăn vào, trẻ em hấp
thụ sang máu nhiều hơn người lớn.
-Qua lớp da, tuy ít khi xẩy ra, đặc biệt là khi da bị trầy trụa, thương
tích.
Từ máu, chì chuyển vào
các cơ quan như gan, thận, não, lá lách, cơ bắp, tim…
Sau
vài tuần lễ, đa số chì xâm nhập xương và răng và ở đó cả vài chục năm. Phần còn
lại theo nước tiểu thải ra ngoài.
Nếu thường xuyên tiếp
cận với chì, hàm lượng chì trong cơ thể sẽ tích tụ mỗi ngày một nhiều.
* Ảnh hưởng của chì với sức khỏe
Dấu hiệu của ngộ
độc chì thường thường xuất hiện rất âm thầm, khó mà sớm phát giác. Chỉ khi nào
chì tích tụ tới mức độ cao, bệnh mới rõ rệt nhưng các triệu chứng cũng không có
gì đặc biệt.
Ở trẻ em, nhiễm độc cấp tính khiến cho các
em trở nên cáu kỉnh, kém tập trung, ói mửa, dáng đi không vững, lên cơn kinh
phong. Trường hợp mãn tính, các em có dấu hiệu chậm trí, hay gây gổ, lên kinh
thường xuyên, đau bụng, thiếu máu, suy nhược cơ bắp, suy thận, đôi khi có thể
đưa tới tử vong.
Thường thường, trẻ em bị tác hại của chì
trầm trọng hơn ở người trưởng thành, đặc biệt là dưới 6 tuổi vì hệ thần kinh còn
non yếu và khả năng thải độc chất của cơ thể chưa hoàn chỉnh. Một số em có thể
bị nhiễm ngay từ khi còn ở trong lòng mẹ hoặc bú sữa mẹ có hàm lượng chì cao.
Tới khi lớn, các em tiêu thụ thực phẩm có chì, nuốt chì lẫn trong đất, bụi khi
bò chơi trên mặt đất hoặc ăn các mảnh vụn sơn tường nhà cũ.
Khi ngộ độc chì, người lớn hay than phiền đau tê ở đầu ngón chân, tay; bắp thịt
mỏi yếu; nhức đầu, đau bụng, tăng huyết áp, thiếu máu, giảm trí nhớ, thay đổi
tâm trạng, xảy thai, kém sản xuất tinh trùng…
Lâu ngày,
bệnh trở thành mãn tính, đưa tới suy thận, tổn thương thần kinh ngoại vi, giảm
chức năng não bộ.
* Chẩn đoán
Thử máu là phương thức hữu hiệu để đo mức độ chì trong máu. Chỉ cần lấy một chút
xíu máu ở tĩnh mạch hoặc đầu ngón tay là đủ.
Mức độ
không an toàn của chì trong máu là từ 10mcg/dl trở lên.
* Điều trị
Điều tiên quyết trong chữa trị ngộ độc
chì là phải chấm dứt tiếp cận với nguồn phát sinh ra kim loại này để giảm nồng
độ chì trong máu.
Ngộ độc trầm trọng được điều trị với
một loại thuốc đặc biệt mà khi vào cơ thể, thuốc sẽ bám vào chì để thải ra ngoài
theo nước tiểu.
* Phòng ngừa ngộ độc chì
Sau đây là mấy biện pháp để giảm thiểu và bảo vệ với ngộ độc chì:
1. Nhờ một chuyên viên hóa chất kiểm soát coi căn nhà mình đang ở có tàn dư
chì hay không, đặc biệt nếu là nhà xây cất trước năm 1978.
2. Nếu sinh sống tại vùng có rủi do ngộ độc chì, nên áp dụng các phương thức
phòng tránh như sau:
-Rửa tay trước khi
ăn và trước khi đi ngủ, đặc biệt là với trẻ em chơi dưới đất.
-Thường xuyên lau sạch sàn nhà, bàn ghế với khăn ướt.
-Đừng cho con trẻ chơi gần trục lộ giao thông, cầu cống
-Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt là nhiều sắt và calci, để giảm
thiểu sự hấp thụ của chì từ bao tử vào máu.
- Nếu
trong nhà có hệ thống ống dẫn nước bằng chì, hãy để nước chẩy tự do từ
30-60 giây trước khi dùng để loại các vẩn chì. Nên uống nước lạnh từ
ống, vì nước nóng hấp thụ chì nhiều hơn, nhất là không nên dùng nước
nóng trong vòi nước để pha sữa cho trẻ em.
Ta có
thể hỏi cơ quan y tế tại địa phương hoặc công ty cung cấp nước để coi
xem có thể thử nghiệm chì trong nước. Trong nước, chì không cho mùi vị
hoặc mầu sắc nên khó biết.
-Tắm rửa, thay quần
áo, dày dép trước khi về nhà, nếu làm việc nơi có chì.
3. Tu sửa nhà cũ có sơn pha chì:
-Mang thiết bị và
mặc quần áo bảo vệ trong khi làm việc.
-Không ăn uống
nơi nghi có chì.
-Dùng giấy nhám đặc biệt để loại bỏ
sơn có chì trên tường hoặc cửa.
* Kết luận:
Tiếp cận ngắn hạn với sơn có pha một số
lượng rất nhỏ chì ít khi đưa đến ngộ độc. Tuy nhiên nếu tiếp cận lâu ngày dù
rằng ít một, e rằng sẽ có nhiều nguy hại, đặc biệt là với trẻ em.
Đồ chơi trẻ em nhập cảng từ Trung quốc bị thu hồi trong thời gian vừa qua không
đáp ứng đòi hỏi an toàn của Hoa Kỳ, vì được làm đẹp với loại sơn pha chì quá
cao. Do đó xin các bậc phụ huynh vứt bỏ ngay các đồ chơi này. Nếu các em đã chơi
với chúng từ lâu ngày, nên hỏi ý kiến bác sĩ gia đình coi có cần thử mức độ chì
trong máu các em.