Một vài cảm nhận về Thi sĩ Bùi Giáng
Nhuận Quốc
Vài nét tiểu sử :
Thi sĩ Bùi Giáng sinh ngày 17-12-1926 tại Vĩnh Trinh - Duy Xuyên -
Quảng Nam. Lúc nhỏ theo học tiểu học tại Hội An, sau đó tiếp tục học
trung học tại Thuận Hoá - Thừa Thiên. Năm 1945 đậu bằng Thành Chung
(Trung học) ở trong vùng kháng chiến thuộc liên khu 5
(Nam-Ngãi-Bình- Phú). Năm 1950 ông đỗ tú tài 2 môn văn chương, ông
ra liên khu 4 (Thanh, Nghệ, Bình Trị Thiên) theo học đại học, nhưng
khi vào đến trường, ông liền bỏ ý định theo học và theo đường núi
Trường Sơn trở lại cố hương.
Vào ngày 21-10-1995, tại khách sạn Majestic, Hoa Kỳ, trong ngày hội
thi văn và tư tưởng Bùi Giáng thì một người bào đệ của ông là Bùi
Vịnh kể lại : "Ông có vợ vào lúc còn rất trẻ, sau năm 1945, nhưng vì
đi tản cư vào những nơi rừng thiêng nước độc, người vợ trẻ qua đời
sau cơn bạo bệnh".
Một lời kể khác của giáo sư Vũ Ký, thầy dạy của ông trong bài : "Nhớ
về ba người em lỗi lạc" in trong giai phẩm Quảng Đà năm 1994 tại Hoa
Kỳ thì : "Từ năm 1943 ấy Bùi Giáng thôi học ở Hội An, rồi lui về cố
hương làm Tô Vũ mục dương ở Trung Phước, miền rừng núi của xứ Quảng.
Trong thời gian này ông đã làm thơ và nghêu ngao cơ hát, lúc giáo sư
Vũ Ký gặp lại ở Sài Gòn thì Bùi Giáng đã nghỉ dạy học tư để cầm cọ
bôi mực loay hoay vẽ tranh ttrong căn nhà lụp xụp ở ngõ hẻm Trương
Minh Giảng, Sài Gòn; thời gian này ông cũng bắt đầu in sách giáo
khoa"
Đó là một nét thời gian của nhà thơ Bùi Giáng qua lời kể của Bùi
Vịnh và giáo sư Vũ Ký. Nhưng theo thi sĩ Trần Đới nay là Đại đức
Thích Thông Bác thì còn thiếu một nét quan trọng trong chín năm
kháng chiến, đã ảnh hưởng sâu đậm trong cuộc đời Bùi Giáng. Sau khi
đất nước tạm chia đôi ông quyết định vào Sài Gòn để dạy học và viết
văn. Theo ông thì chẳng bao giờ muốn ai đề cập đến tiểu sử và thân
thế sự nghiệp, ông viết : "Thi sĩ sinh ra giữa cỏ cây ly kỳ và chết
đi giữa ly kỳ gay cấn". Hy vọng một ngày nào đó những nhà nghiên cứu
văn học sẽ tìm hiểu chính xác để chúng ta sẽ được biết rõ ràng hơn
về một người thi sĩ đặc biệt từ tuổi thơ đến cuối cuộc đời.
Ông tinh tường các ngôn ngữ Anh, Đức, Pháp và Hán văn, không ai biết
ông theo học tiếng Đức và tiếng Anh lúc nào, nhưng khi nghiên cứu
triết học của Đức và thơ văn Anh Mỹ, ông dịch và viết rất tài tình.
Có nhiều bài viết đăng trong các sách báo trước đây đề cập về tư
tưởng và thơ văn của ông như :
? Bùi Văn Nam Sơn : Vài nét về Bùi Giáng.
? Ngô văn Tao : Bùi Giáng Bệ Hạ Đại Ca.
? Cung Tích Biền : Bùi Giáng - nhà thơ của Trùng Sinh Thị Mộng.
? Vũ Đức Sao Biển : Bùi Giáng rong chơi giữa đìu hiu phố thị.
? Bích Phượng : Nguyên Ngôn - Tính Thể và Tại Thể trong thơ Bùi
Giáng.
? Lê Anh Dũng : Chào Nguyên Xuân của Bùi Giáng.
? Phạm Xuân Đài : Kẻ cuồng si trong vườn cây.
? Sơn Nam : Tưng tửng du xuân.
? Nguyễn Quang Sáng : Thi sĩ Bùi Giáng.
? Trần Bình Nguyên : Rong rêu một cõi thơ của Bùi Giáng.
? Trần Hữu Dũng : Bùi Giáng và Mưa nguồn.
? Trần Đới : Con người Bùi Giáng.
…..
Còn trước năm 1975, có nhiều người đã viết về ông nhưng không đề cập
đến tiểu sử nên có nhiều nghi vấn cùng với nhiều giai thoại quanh
ông. Tháng 5 - 1973, Mai Thảo và Nguyễn Xuân Hoàng đã thực hiện một
tập san Văn đặc biệt về thiên tài thi ca Bùi Giáng. Trong đó có các
bài viết của Thanh Tâm Tuyền, Mai Thảo, Nguyễn Xuân Hoàng, Nam Chữ,
Trần Tuấn Kiệt, Tuệ Sĩ, Cao Huy Khanh, Trần Hữu Cư, Thục Khưu … và
nhiề tác phẩm văn học đề cập đến ông, như :
? Cao Thế Dung : Văn học hiện đại - thi ca và thi nhân.
? Du Tử Lê: Năm sắc diện năm định mệnh.
? Tạ T?: Mười khuôn mặt văn nghệ hôm nay
? Trần Tuấn Kiệt : Thì ca Việt Nam hiện đại…
? Nhiều tác giả : Thơ điên
….
Cho đến ngày 26 -O5 ?1997, tập san thời văn cũng cho ra đời một số
đặc biệt về thi sĩ Bùi Giáng, gồm có các bài văn, thơ của :
? Phạm Văn Hạng : Đôi nét về thi sĩ Bùi Giáng.
? Vũ Đức Sao Biển : Cuộc đùa vui ngôn ngữ.
? Nguyễn Lương Vị : Mượn lời anhSáu Giáng.
? Khiêm Lê Cung : Nguyên khởi về cõi tinh mật Bùi Giáng.
? Trương Vũ Thiên An : Thử một lần đối diện thơ và con-người-thơ Bùi
Giáng.
? Hồ Ngạc Ngữ : Mùa Xuân trong thơ Bùi Giáng.
? Bửu Khánh Hồ : Bùi giáng với "Ly tao".
? Nhất Thanh : Vài cảm nghĩ về Bùi Giáng.
? Huỳnh Ngọc Chiến : Bùi Giáng - Thi sĩ kỳ dị.
? Trần Hữu Cư : Thơ Bùi giáng và tuổi trẻ lang thang trên hè phố Sài
Gòn.
? Huy Cận : Thân tình gởi anh Bùi Giáng.
? Phạm Thiên Thư : Bùi Giáng bốn mùa.
? Ngô Cang : Ở chùa.
? Đinh Hồi Tưởng : Rong chơi giữa hai bờ mộng thực.
? Miên Long : Giấc ngủ sơ sinh.
? Minh Đức Triều Tâm Ảnh : Chuồn chuồn.
? Phạm Văn Nga : Tặng người.
…..
Thơ của Bùi Giáng đã có nhiều bài phổ nhạc như : "Một nàng tiên" của
Trương Thìn, "Một mai nhìn lại" của Khang Thụy, "Đôi mắt còn lại"
(dựa theo một ý thơ Bùi Giáng) của Trịnh Công Sơn v.v…
Hôm nay thi sĩ Bùi Giáng đã trở về với cõi vĩnh hằng, với bến bờ tồn
lưu vũ trụ. Ông đã để lại cho đời , cho chúng ta trên 50 tác phẩm,
gồm các loại :
Sách giáo khoa và luận đề:
-Bà Huyện Thanh Quang - Lục Vân Tiên - Chinh Phụ Ngâm - Quan Âm
Thị Kính - Truyện Kiều - Truyện Phong Trần - Cung Oán Ngâm Khúc -
Nguyễn Công Trứ - Tản Đà - Phan Bội Châu - Chu Mạnh Trinh - Tôn Thọ
Tường và Phan Văn Trị, xuất bản từ 1957 - 1959.
Sách dịch gồm có :
? Cõi Người Ta của Saint Exupéry
? Trăng Tỳ Hải của Albert Camus, André Gide, Heidegger.
? Khung Cửa Hẹp của André Gide.
? Hoa Ngõ Hạnh của W. Shakespeare.
? Bạo Chúa Caligula của Albert Camus.
? Con Người Phản Kháng của Albert Camus.
? Ngộ Nhận của Albert Camus.
? Mùa Hè Sa Mạc của Albert Camus.
? Kẻ Vô Luân của André Gide.
? Hamlet của W. Shakespeare.
? Hoa Âm Điền Dã của André Gide.
? Hoàng Tử Bé của Saint-Exupéry.
? Mùi Hương Xuân Sắc của Gérard De Nerval.
? Kim Kiếm Điêu Linh của Ngoạ Long Sinh.
? Biển Đông Xe Cát của Albert Camus.
? Nhà Sư Vướng Lụy của Đại sư Tô Man Thu.
Thơ:
Mưa Nguồn - Hoa Lá Cồn - Ngàn Thu Rớt Hột - Màu Hoa Trên Ngàn - Bài
Ca Quần Đảo - Sa Mạc Trường Ca - Rong Rêu - Đêm Ngắm Trăng v.v…
Chớp Biển do nhóm Việt thường ở Canada xuất bản.
Thơ Bùi Giáng. Thế Kỷ - Hoa Kỳ xuất bản.
Thơ Bùi Giáng 1995 do Bùi Vịnh và thân hữu thực hiện tại Hoa Kỳ.
Tập thơ Như Sương - Nhà xuất bản Trẻ.
Biên Khảo - Văn:
Tư Tưởng Hiện Đại 1, 2 và 3 - Martin Heidegger và Tư Tưởng Hiện Đại
1 và 2 - Sao Là Không Có Triết Học Heidegger - Đi Vào Cõi Thơ - Thi
Ca Tư Tưởng - Sa Mạc Phát Tiết - Sương Bình Nguyên - Trăng Châu Thổ
- Mùa Xuân Thi Ca - Thúy Vân Tam Hợp Đạo Cô - Ngày Tháng Ngao Du -
Đường Đi Trong Rừng - Lời Cố Quận - Lễ Hội Tháng Ba - Con Đường Ngã
Ba…
Ngoài những tác phẩm đã nêu (chưa đầy đủ) còn rất nhiều bài thơ ngẫu
hứng tức thì của tác giả viết tặng riêng cho những anh em thân hữu,
bà con đó đây vào những dịp được gặp ông. Những cuốn băng ghi âm,
ghi hình được ghi lại với tư cách cá nhân để giữ làm tư liệu sau
nầy..
Những điều đã nêu trên tôi có thể hiểu được bằng những cảm nhận
riêng của mình, nhưng với đời sống của thi sĩ gần như một hành động
ẩn mật của các Thiền sư, một cái gì vốn không định nghĩa được cho
tất cả những ai muốn nghiên cứu tìm hiểu về ông.
Tôi được may mắn nhiều lần gần gũi và tiếp xúc với thi sĩ Bùi Giáng,
cũng như đọc những tác phẩm của ôngcùng với các cây bút khác nhau
viết về Bùi Giáng trong nhiều thành phần của xã hội, thì kết luận
sau cùng cũng chỉ là một bí ẩn toàn diện trong cái vùn vụt, cái bất
tuyệt thao thao, cái nửa không nửa có, nửa hư nửa thực. Nhưng có một
điều là tôi chưa hề dám nghĩ về chữ "Điên" đối với thi sĩ Bùi Giáng
theo ngôn ngữ bình thường của nó :
Gặp người tôi tưởng người điên
Gặp tôi tôi tưởng tôi điên như người.
Có một lần tôi không thể nào quên được Bùi Giáng đã dẫn tôi về một
nghĩa địa vào một buổi trưa tại Gò Vấp, Sài Gòn (1991), tôi theo sau
với một tâm trạng vừa mừng lại vừa lo, mừng vì sắp sửa sẽ được Bùi
Giáng giáo hóa một điều gì đây, lo vì không biết có đúng như những
điều mình đang suy nghĩ . Ông bảo tôi ngồi xuống và chửi tôi :"Mày
là đồ giẻ rách, mày cứ đem bài Phụng Hiến hoặc những bài tào lao nào
đó ra mà ca tụng hoài, mày chẳng hiểu gì cả !" Rồi bỗng nhiên ông
lại ngồi xuống sát bên cạnh tôi, nghe thân thiết biết bao chừng và
ông nói bằng một giọng hết sức trầm tĩnh : "Con hãy nghe đây", lúc
ấy khuôn mặt ông, nhất là đôi mắt bỗng sáng lên như hai tinh cầu soi
rọi vào lòng tôi những âm thanh kỳ bí :
Người đứng đó ngày về tôi có thấy
Hai bàn chân trên cỏ lá ngày xuân
Phong cảnh đã bốn bề cùng tôi nói
Linh hồn người là thiếu nữ thanh tân
Rồi tôi lớn đi vào đời chân bước
Cỏ mùa xuân bị giẫm nát không hay
Chợt có lúc hai chân dừng một lượt
Người đi đâu xưa chính ở chỗ này
Người không ở vì chờ mong đã mỏi
Người đã đi cùng tuổi trẻ tôi đi
Chợt có lúc trên đường tôi đứng lại
Ngó ngu ngơ… xưa chính ở chỗ này.
Hôm nay thi sĩ Bùi Giáng đã ra đi đã để lại cho cuộc đời biết bao
châu ngọc bằng những tài năng trác tuyệt, bằng những ngôn ngữ ảo
diệu khôn
lường, bằng những tác phẩm vô tiền khoáng hậu, xin được mạo muội
kính dâng lên thi sĩ những vần thơ dại khờ để gọi là đôi dòng tưởng
niệm:
Gọi là tưởng niệm tài hoa
Đoạn trường tất hữu như là giỡn thôi
Đã đời một kiếp đơn côi
Vầng trăng thuở nọ đã thôi ngắm nhìn.
Thi sĩ đã ra đi, đã bỏ lại biết bao lời chúc tụng, biết bao sự ngợi
ca thương tiếc . Biết bao anh em văn nghệ trên mọi miền đất nước,
bao thế hệ độc giả đã ngưỡng vọng trong sự ngậm ngùi vô cùng.
Những bài viết về thi sĩ Bùi Giáng được in trên các báo của nhà văn
Nguyễn Quang Sáng, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, nghệ sĩ Kim Cương, Đại
đức Thích Thông Bác, nhà thơ Ý Nhi, Mai Nguyễn, Diễm Chi, Huy Tưởng,
Nam Chữ, Nguyễn Khắc Mai, Vũ Đức Sao Biển …
Những câu đối của Bùi Tộc Vĩnh Trinh, của anh em văn nghệ ở Quảng
Nam - Đà Nẵng, những bài điếu văn đọc trước mộ, những vòng hoa kính
viếng bên di ảnh ông với nụ cười vừa trẻ thơ vừa móm mém và cặp sâu
thẳm xa khuất dần với mọi hình hài thực tế.
Dẫu rằng ngôn ngữ trầm phù
Lầm than thế sự tuyệt trù sao đang
Người dù ngọc thốt hoa cười
Ta dù tâm phúc mười mươi tương kỳ
Bây giờ em ở anh đi
Đi tìm khắp cõi hồ nghi cho người
Trong linh hồn một bông hoa
Hình như có cõi người ta đàng hoàng
Ở trong một phút lang thang
Có hồn dâu biển đa đoan cơ trời
Lối về lời chẳng tỏ lời
Tình yêu vô tận muôn đời quyên đi
BG.
Những ngày sinh tiền thi sĩ đã từng hỏi:
Còn không một bậc quay về
Vườn xưa nhìn ánh trăng thề vàng gieo
Hay:
Em về mấy thế kỷ sau
Nhìn trăng còn thấy nguyên màu ấy không.
Hôm nay, đứng trước di ảnh của thi sĩ, đứng trước những thành tâm
của các bậc Đại đức Tăng Ni, của các anh em văn nghệ xứ Quảng tại
chùa Quán Thế Âm - Ngũ Hành Sơn Non Nước, với tất cả niềm ngưỡng
vọng lẫn ngậm ngùi thương tiếc, có nói bao nhiêu cũng không thể nào
hết được về một thiên tài kỳ lạ. Tôi cũng xin được phép thi sĩ đọc
lại một bài thơ của chính tác giả để gọi là lời từ biệt muộn màng:
Ngày mai vĩnh biệt cuộc đời
Trùng lai có lẽ cuối trời biệt ly
Thảnh thơi giờ ngó cõi miền
Thảnh thơi giờ trở lại uyên nguyên ngày
Bài thơ khép lại những ngày
Mở ra trở lại những ngày khác xa.
Đà Nẵng, ngày 26 tháng 10 năm 1998
N.Q
(Bài phát biểu trong Lễ tưởng niệm thi sĩ BG. tại ĐN)
---o0o---
| Mục lục Tác gia?|
Cập nhật ngày: 01-01-2002
