Ý
Tình Thân
Thích Trí Siêu
Tùng Lâm Linh Sơn, Rancon, Pháp quốc, 2002
--- o0o ---
(Phần 1-4)
Như mọi người
Một ngày đầu Xuân năm
nào, tôi mang tiếng khóc oa oa chào đời, ngơ ngác trong thế giới loài
người. Được cha mẹ thương yêu nuôi nấng, suốt quãng đời ấu thơ, tôi chỉ
biết cắp sách đến trường rồi về nhà. Lớn lên lo học lấy bằng cấp để đi làm
kiếm ăn. Học xong bằng kỹ sư, tìm được sở làm chắc chắn, tôi nghĩ đến
chuyện lập gia đình. Theo tôi đây là tiến trình tự nhiên của mọi người
trong xã hội. Nhìn xung quanh anh em, bạn bè ai nấy đều có công ăn việc
làm và lập gia đình nên tôi cũng phải mau mau lập gia thất. Khổ thay cái
thời gian dễ cặp kè yêu đương nhất là ở học đường, nhưng lúc đó cha me tôi
thường nhồi vào đầu tôi là con phải lo học thành tài, đừng có lăng nhăng
trai gái, không đi đến đâu rồi thân tàn ma dại. Vì thế tôi lo cặm cụi vào
sách vở, không dám ngóc đầu để ý tới các cô, các chị. Bây giờ trong sở làm
đâu phải là chỗ đi tìm vợ. Túng thế tôi phải cầu cứu tới bà con bạn bè
mách bảo làm mai. Nhờ trời thương, cuối cùng tôi cũng cưới được một cô vợ.
Cưới vợ thì cưới như bao nhiêu người chứ thực sự tôi không biết thế nào là
tình yêu. Ai làm sao, tôi làm vậy !
Hồi xưa lúc còn độc
thân tôi chỉ có hai chân. Cưới vợ xong tôi có thêm hai chân nữa là bốn
chân. Đáng lý ra có bốn chân thì phải đi nhanh hơn hai chân, nhưng loài
người không giống như loài vật khác. Nay có bốn chân nhưng đi đứng lại
ngượng ngạo, khó khăn hơn, hai chân muốn đi phía này, hai chân muốn đi chỗ
khác, giằng co bên này kéo bên kia. Rồi vợ chồng bắt đầu hục hặc khó chịu
với nhau. Thấy thế cha mẹ hai bên khuyên nhủ: thôi ráng có mụn con đi thì
vợ chồng sẽ vui vẻ hòa thuận lại với nhau. Là con hiếu thảo, nghe bề trên
nói có lý nên chúng tôi đồng ý cho sinh ra một đứa con trai đầu lòng. Và
như thế tôi lại có thêm hai chân nữa, tức là sáu chân. Cứ mỗi lần có thêm
hai chân là tôi đi đứng chậm hẳn lại. Hồi trước có bốn chân thì giằng co
hai chiều, bây giờ có sáu chân thì giằng co ba chiều. Chồng muốn một đàng,
vợ muốn một nẻo, con muốn một ngả. Tưởng đâu có con thì gia đình êm ấm, ai
dè náo loạn hơn. Đi làm cực nhọc kiếm tiền nuôi vợ con, tưởng họ biết ơn
và thương mình hơn, nhưng vợ không bao giờ hài lòng, hết than phiền lại
trách móc, còn thằng con hết khóc lại phá. Nhiều lúc chịu hết nổi, đầu óc
tôi căng thẳng như sắp nổ phải to tiếng quát tháo. Mỗi lần như vậy vợ tôi
lại giận hờn, không thèm nói chuyện cả tuần, còn con thì sợ hãi lánh xa,
không khí gia đình trở nên ngột ngạt khó thở.
"Phước bất trùng lai,
họa vô đơn chí". Kinh tế xã hội xuống dốc, hãng của tôi phải thải nhân
viên, không may có tôi ở trong đó. Thế là hôm trước hôm sau tôi trở thành
kỹ sư thất nghiệp. Từ lâu tình cảm giữa hai vợ chồng đã không tốt đẹp gì,
không ai hiểu ai. Nay tôi thất nghiệp ở nhà, đi ra đi vào chạm mặt nhau
lại càng khổ sở khó chịu hơn nữa. Vợ tôi thường kiếm cớ đi ra ngoài để
tránh mặt tôi. Bỗng một hôm nàng báo cho tôi một tin sét đánh: nàng đang
làm đơn ly dị ! Vừa buồn vừa giận, tôi há hốc miệng không nói nên lời,
không ngờ nàng tàn nhẫn chơi tôi một vố đau quá !
Vài ngày sau, cha mẹ
tôi đi nghỉ hè bị tai nạn xe cộ qua đời. Thất nghiệp, vợ bỏ, cha mẹ chết.
"Trời ơi ! Lúc đó tôi chỉ biết kêu trời mà thôi. Trời ơi ! Ông trời có mắt
hay không ? Sao ông để cho tôi khổ quá vậy nè Trời" ! Tôi bị khủng hoảng
tinh thần, mất ăn mất ngủ, mặt mày bơ phờ hốc hác đi lang thang bất định
trên đường phố, đầu óc như ngây như dại. May thay gặp được thằng bạn cũ,
nó kéo tôi vào quán cà phê ngồi nhâm nhi trò chuyện. Hỏi han biết được nỗi
khổ của tôi, nó liền rủ tôi đi chùa giải khuây. Sau này tôi mới biết anh
ta là một phật tử thuần thành. Mỗi cuối tuần nó lái xe ngang nhà đón tôi
lên chùa, ban đầu chưa quen nên tôi đi theo cho đỡ buồn. Đến chùa tôi vào
chánh điện xá chào Phật vài cái qua loa lấy lệ rồi tìm một góc trò chuyện
hoặc ngắm nhìn bà con cô bác. Dần dà nó dụ tôi vào nghe thầy thuyết pháp.
Trời ơi ! (lại kêu trời nữa) từ xưa đến nay tôi cứ nghĩ chùa chiền là chỗ
mê tín dị đoan để cho mấy ông bà già đến cúng vái cầu xin, nhưng sau vài
lần nghe pháp, tôi thấy thấm thía như được nước cam lồ rót vào tim xoa dịu
vết thương lòng. Sau vài tháng tới lui cảnh chùa, tôi xin quy-y tam bảo và
bắt đầu tu học. Được thầy giảng đạo Phật là đạo cứu khổ, nguyên nhân của
khổ là vô minh và ái dục. Muốn hết khổ thì phải tu, phải sửa, cái gì hư
hỏng thì sửa lại cho tốt đẹp. Tu sửa như vậy còn được gọi là chuyển hóa,
chuyển phiền não thành bồ đề, khổ đau thành hạnh phúc. Trong cái họa ngầm
có cái may, nhờ gặp cảnh khổ thất nghiệp, vợ bỏ, cha mẹ chết, xui xẻo đủ
chuyện nên tôi mới có duyên biết đến đạo, chứ nếu không khổ như vậy chắc
tôi không bao giờ để ý đến đạo Phật và tiếp tục cho đó là một loại mê tín
thờ cúng.
Đi tìm ý nghĩa
Ta từ đâu đến, sinh ra đời để làm gì và chết sẽ đi
về đâu ? Một người bình dân như tôi sẽ trả lời: "Ta từ bụng mẹ chui ra,
sinh ra đời để sống như bao nhiêu người khác và chết thì trở về với cát
bụi. Thế là hết cuộc đời !" Mới nghe thấy xuôi tai nhưng thực tế không
phải đơn giản như vậy.
Sinh ra đời để sống như bao nhiêu người là sao ? Là ăn, ngủ, đi làm kiếm
tiền nuôi gia đình, lớn tuổi về hưu, già bệnh rồi chết ! Ăn ngủ cho sướng
cái thân, đi làm kiếm tiền cũng để nuôi thân và nuôi những người thân.
Nhìn kỹ một chút thì bản tính tự nhiên của con người là đi tìm sung sướng
hạnh phúc, không ai dại gì đi tìm khổ đau. Tôi làm theo bao nhiêu người
khác vì tôi tin rằng làm như thế sẽ có hạnh phúc. Trên đời này ai cũng
đi tìm hạnh phúc, từ kẻ cùng đinh hạ tiện cho tới quốc vương, tổng
thống, ngay cả những người từ bỏ cuộc đời đi tu cũng vì muốn tìm một sự an
lạc hạnh phúc chân thật. Cái bản năng đi tìm hạnh phúc này hình như đã có
từ kiếp nào rồi. Một đứa trẻ sơ sinh, khi đói nó biết khóc đòi ăn, được mẹ
cho bú thì yên ngay. Con nít nào cũng thích kẹo bánh, ngay cả người lớn
cũng hảo ngọt, được ai ăn nói dịu dàng khen ngợi thì sung sướng hoan hỷ.
Trở lại câu hỏi: Ta từ đâu đến ? Sinh ra đời để làm gì ? Chết đi về đâu ?
Câu hỏi đầu và câu hỏi cuối đa số chúng ta không để ý và nhiều lúc không
muốn nghĩ tới vì nó có vẻ siêu hình. Nhưng sinh ra đời để làm gì thì chắc
bạn sẽ đồng ý với tôi là sinh ra đời để sống và trong lúc sống mọi người
đều đi tìm hạnh phúc.
Làm sao có
được hạnh phúc ? Trở lại câu chuyện hồi nãy, tôi nghĩ rằng khi có được
bằng kỹ sư thì tôi sẽ hạnh phúc. Nhưng khi đậu xong bằng kỹ sư tôi chỉ
sung sướng được hai ngày rồi hết. Sau đó tôi nghĩ chuyện đi kiếm việc làm.
Có việc làm rồi tôi nghĩ đến chuyện cưới vợ để xây dựng mái ấm hạnh phúc.
Nhưng sống với vợ một thời gian không thấy hạnh phúc, tôi nghĩ nếu có con
thì chắc sẽ đem lại hạnh phúc. Có con rồi thì ôi thôi, còn tệ hơn nữa !
Cuối cùng hạnh phúc đâu không thấy mà thấy toàn chuyện buồn phiền, thất
vọng. Nhưng còn may cho tôi là gặp được bạn lành biết đạo, cứu tôi ra
khỏi cơn khủng hoảng. Trong xã hội hiện nay có rất nhiều người lâm vào
hoàn cảnh như tôi và họ xuống dốc luôn, rơi vào nghiện ngập, rượu chè, hút
sách hoặc tự tử. Đi tìm hạnh phúc mà chỉ thấy khổ đau !
Cuộc đời
thật là oái ăm ! Nói vậy thì hơi oan cho đời, vì oái ăm hay không là do
mình tạo chứ không phải tại người hay hoàn cảnh bên ngoài. Vì không hiểu
biết (vô minh) nên ta lầm tạo nghiệp xấu và phải lãnh chịu quả khổ. Muốn
hết khổ thì phải học hỏi và tu sửa.
Tu cái gì ?
Khi được
hỏi: Anh tu cái gì ? Đa số thường trả lời: "Tôi tu Thiền hoặc tu Tịnh
Độ". Theo nghĩa đen, tu có nghĩa là sửa, như thế thì tu Thiền là sửa
Thiền, tu Tịnh Độ là sửa Tịnh Độ. Nhưng Thiền và Tịnh Độ đâu có gì cần
phải sửa vì đó là những pháp môn của Phật để lại. Nếu vậy bạn sẽ đáp:
"Tôi tu theo pháp môn Thiền, hoặc tu theo pháp môn Tịnh
Độ". Nói như thế rõ nghĩa hơn nhưng vẫn chưa trả lời "tu cái gì". Tu cái
gì tức là sửa cái gì ? Bạn sửa cái gì theo pháp môn Thiền, sửa cái gì
theo pháp môn Tịnh Độ ? Bạn chọn theo những pháp môn đó để sửa cái
gì ?
Tu
chuyển hay diệt ?
Có người nghĩ tu là phải diệt trừ (đoạn) phiền não.
Người khác lại quan niệm tu là chuyển phiền não thành bồ đề. Hãy lấy thí
dụ về mưa. Khi sắp mưa, mây đen kéo đến phủ đầy trời rồi sấm sét nổi lên
và cơn mưa bắt đầu trút xuống. Tạnh mưa bầu trời trở lại quang đãng không
còn một bóng mây đen. Như thế ta có thể nói mây đen đã biến mất (hay được
diệt trừ). Nhưng thật ra mây đen đã chuyển thành nước mưa rơi xuống đất.
Sau cơn mưa, ánh nắng chiếu soi, những vũng nước mưa kia sau vài giờ lại
biến mất. Nhưng kỳ thật những vũng nước đó đã chuyển thành hơi bay lên
không trung tụ lại thành mây.
Khi phiền
não không còn thì ta nói phiền não đã được diệt trừ, nhưng theo tinh thần
Đại Thừa thì phiền não đã chuyển thành bồ đề. Vì thế trong Duy Thức học có
một danh từ gọi là Chuyển Y, có nghĩa là khi tất cả những chủng tử được
chuyển từ bất tịnh thành tịnh rồi thì A Lại Gia Thức chuyển thành Bạch
Tịnh Thức hay Đại Viên Cảnh Trí. Và khi đó chúng sinh kia trở thành Phật,
thái tử Siddharta chuyển thành Phật Thích Ca.
Tu chạy
trốn
Tu là sửa
và cũng có nghĩa là chuyển. Muốn vậy phải có trí huệ, trí huệ giống như
mặt trời, phiền não giống như sương mù và mây đen. Khi mặt trời mọc thì
sương mù, mây đen đều tan biến. Nơi nào có ánh sáng thì bóng tối không thể
hiện hữu. Chư Bồ Tát nhờ có trí huệ nên ra vào sinh tử độ sinh không mệt
mỏi chán nản (vô quái ngại), không có sợ hãi (vô hữu khủng bố). Nhưng có
người lại tưởng tu là tránh né cuộc đời, chạy trốn phiền não nên họ tìm
một chỗ yên thân sống qua ngày, không muốn ai quấy rầy. Ban đầu tu hành
rất cần thầy lành bạn tốt, cần một hoàn cảnh thuận tiện, một nơi yên ổn
thanh tịnh nhưng đó là thời gian đầu để tập luyện tu tâm sửa tánh chứ
không phải để chạy trốn. Sau một thời gian tu học, ta cần phải đối diện
tiếp xúc với cuộc đời để quán chiếu phát triển trí huệ, khai mở tâm từ bi.
Hoa sen không thể nở trong lâu đài cẩm thạch mà mọc ở trong ao bùn.
Phương tiện và mục đích
Mục đích
của tu là sửa những tánh xấu (phiền não) cho nên ta cần những phương tiện
pháp môn như Thiền, Tịnh, Mật, tụng kinh, trì chú, v.v... Nhưng nhiều
người hay lầm lẫn giữa phương tiện và mục đích (cứu cánh), họ nghĩ tu là
phải ngồi thiền, hoặc niệm Phật, tụng kinh, trì chú cho nhiều. Tu như vậy
gọi là tu luyện. Luyện tức là làm tới làm lui, làm thật
nhiều cho quen giống như luyện võ, một thế võ được tập dợt cả trăm lần
suốt ngày cho thuần thục. Dĩ nhiên tu cần phải luyện, nhưng sự luyện tập
đó phải có ích lợi và hiệu quả. Sau một thời gian tu luyện ta phải thấy
tánh xấu giảm đi và tánh tốt tăng trưởng. Ngược lại nếu tu luyện nhiều mà
tánh xấu không bớt thì phải kiểm lại pháp môn có thích hợp không ? Mải lo
luyện pháp môn mà không nghĩ tới sửa tánh thì không phải là
tu. Có người chuyên trì chú Đại Bi, tụng mấy trăm biến một ngày, tụng đến
nỗi hết hơi kiệt sức và cho đó là tu. Đây là luyện chú Đại
Bi giống như trường hợp thiền sư Từ Đạo HạnhẠ nhập thất luyện chú Đại Bi
để có phép trở về đánh pháp sư Đại Điên trả thù cho cha. Sau khi giết
được Đại Điên, Từ Đạo Hạnh mới ăn năn và bỏ đi tu thực sự. Phương tiện là
trì Đại Bi mà mục đích là để giết người. Tất cả thần chú (mantra) hay đà
la ni (dharani) đều xuất phát từ Kinh, chúng ta không học kinh để hiểu
nghĩa tu hành mà muốn tu tắt, lấy riêng những bài chú làm thành khóa tụng,
biến pháp tu thành một việc thần quyền. Thần chú linh thiêng bất khả tư
nghì nhưng phải được áp dụng một cách thông minh đúng đắn, ta phải tu tâm
sửa tánh thì tha lực của thần chú mới giúp ta mau thành tựu. Hành giả mật
tông Tây Tạng trước khi tu luyện một pháp quán tưởng nào đều phải đầy đủ
ba điều: phát bồ đề tâm, xa lìa tham lam chấp ngã, và hiểu rõ tánh
KhôngẠ. Nếu không đầy đủ ba điều trên thì dù tu luyện có thần thông phép
tắc cũng thành ma đạo.
Có người chuyên trì tụng kinh Pháp Hoa và cho đó là
tu. Trì tụng nhiều như thiền sư Pháp Đạt nhưng tâm ngã mạn đảnh lễ Lục tổ
Huệ Năng đầu không chấm đất, hoặc "một ni cô tụng kinh Pháp Hoa 30 năm,
nhưng tâm chưa dứt niệm sắc thinh nên kiếp sau đọa làm thân ca kỹ, tiếng
thanh sắc đẹp thường bay ra mùi thơm như hoa sen"Ạ. Trì tụng kinh chú là
tụng để lời kinh thâm nhập vào tâm nhưng đó chưa phải là hành. Trì tụng
là bước đầu, kế tiếp phải thực hành theo lời kinh để tu sửa. Trì Đại Bi
mà không sống từ, bi, hỷ, xả; tụng Pháp Hoa mà không hiểu và sống với tinh
thần Pháp Hoa, đó không phải tu theo nghĩa sửa mà là luyện với tâm mong
cầu sở đắc.
Càng niệm Phật, tâm ta càng thanh tịnh vắng lặng
không bị phiền não xao xuyến thì nên niệm nhiều hơn. Càng tụng kinh ta
càng hiểu đạo, bớt chấp trước đắm nhiễm cuộc đời thì nên tụng nhiều hơn.
Nhưng nếu nghe thầy dạy tụng nhiều, tâm ta không hoan hỷ, càng tụng càng
mệt, càng khó chịu thì nên xin thầy một pháp môn khác thích hợp với căn cơ
và thể tạng của mình. Kinh chú hay pháp môn giúp ta tu sửa chứ không phải
để nhồi sọ hay luyện phép. "Như Lai thuyết pháp như chiếc bè để qua sông
chứ không phải để đội lên đầu hay vác trên vai mà đi".
Ý Tình Thân
Bình thường các triết gia hay đặt câu hỏi Ta là ai
? Ở đây chúng ta đặt lại câu hỏi Ta là gì ? Và đi xa hơn nữa, Ta làm gì ?
Theo đạo Phật cái Ta không có thật mà chỉ là một ảo tưởng, một giả danh
được đặt trên năm uẩn (xem Vô ngãẠ). Trong năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành,
thức), sắc thuộc về sắc thân, còn bốn uẩn kia thuộc về tâm. Tâm chỉ có
tên mà không có hình tướng nên gọi là danh (nama). Trên giáo lý con người
chỉ là danh-sắc (nama-rupa) không hơn không kém, nhưng ở đây tôi đứng trên
phương diện tương đối của thế gian, tạm lấy những quan niệm của người đời
mà nói chuyện, trong nhà Phật gọi đó là "thế giới tất đàn", một trong Tứ
Tất ĐànẠ (catvari siddhanta), tức là bốn tiêu chuẩn để trình bày sự thật.
Con người
là một loài hữu tình, tiếng Phạn là sattva, tức là có tình cảm. Vì có
tình cảm nên mới có phiền não. Sau đây là một thí dụ về tiến trình của
tình cảm.
Trong một
bữa tiệc ăn uống với bạn bè, tôi để ý thấy cô Tám là người hoạt bát, ăn
nói vui vẻ có duyên. Về nhà, hình ảnh của cô Tám cứ lởn vởn hiện ra trong
đầu óc tôi. Nếu tôi chỉ có Ý nhớ, nghĩ, tưởng về cô Tám thôi rồi chấm dứt
ở đó thì không có chuyện gì đáng nói. Nhưng sau khi nhớ, nghĩ, tưởng về cô
Tám thì trong tôi nảy sinh ra một thứ tình, đó là ưa mến. Khi Ý
nhớ lại những điệu bộ, cử chỉ ăn nói duyên dáng của cô Tám thì (Tình)
tôi lại càng ưa mến cô ấy ! Khi Tình ưa mến thì nó khiến cho Ý phải suy
nghĩ đủ mội cách để làm quen và gần gũi. Sau khi nặn đầu bóp trán với
trăm mưu ngàn kế thì Ý nghĩ ra được một cách. Và muốn thực hiện cách đó
thì Ý phải nhờ đến Thân và Khẩu. Thân phải tìm đến nhà cô
Tám để Khẩu nói chuyện tỏ Tình.
Trong nhà
Phật thường nói đến bộ ba "Thân, Khẩu, Ý", gọi là tam nghiệp vì đó là ba
cánh cửa tạo nghiệp. Nay có thêm Tình là một yếu tố quan trọng không kém
trong vấn đề tạo nghiệp nên cần được thêm vào. Để đơn giản hóa vấn đề,
tôi sẽ giữ con số ba, nghĩa là xếp Khẩu và Thân lại làm một vì khẩu là một
phần của thân thể. Như vậy chúng ta sẽ có một bộ ba mới là Ý, Tình,
Thân.
Hằng ngày mỗi khi Ý suy nghĩ, nhớ tưởng thì ta cho
là Ta suy nghĩ, nhớ tưởng. Khi Tình yêu ghét, vui buồn thì ta cho là Ta
yêu ghét, vui buồn. Khi Thân đi đứng, cử động, nói năng, làm việc thì ta
cho là Ta đi đứng, cử động, nói năng, làm việc. Nói cách khác, tất cả
chúng ta đều vô tình công nhận Ý, Tình, Thân chính là Ta, là mình. Vì thế
nên tôi tạm gọi ba anh này là Ba Mình, Ba Mình cần được hiểu là ba
cái mà chúng ta tin và tưởng đó là ta, là mình.
Theo thế gian, ta có thể nói con người là một tổng
hợp của Ý, Tình, Thân.
1/ Thế nào
là ý tình thân ?
a)
Ý: là ý
thức hay tâm ý, tức khả năng nhận thức, hiểu biết, phân biệt, suy tư, nghĩ
tưởng, v.v...
b)
Tình: là
tất cả những tình cảm mà ta cảm nhận được như: vui, buồn, yêu, ghét, giận,
hờn, đam mê, lo sợ, ghen tức, v.v...
c)
Thân: là
những gì thuộc về thân thể như cử chỉ, nói năng, hành động và thái độ.
Ba cái này luôn đi chung và liên quan rất mật thiết
với nhau. Xưa nay vấn đề Tình hay tình cảm không được đề cập tới vì người
ta xem nó thuộc về tâm hay tâm sở, nhưng nay tôi lọc nó ra thành một
phần riêng vì nó có một tác dụng đặc biệt và quan trọng trong đời sống
con người. Tâm là một danh từ bao quát. Trong ngũ uẩn thì sắc uẩn thuộc
về thân còn bốn uẩn kia: thọ, tưởng, hành, thức thuộc về tâm. Ý thức, Mạt
Na thức và A lại Da thức cũng thuộc về tâm. Đương nhiên ở đây Ý và Tình
cũng thuộc về tâm, nhưng mỗi cái có công năng khác nhau.
Khi sự vật xảy ra theo Ý của tôi (vì tôi cho ý kiến
của tôi đúng) thì Tình của tôi vui mừng, hân hoan sung sướng, và Thân của
tôi thoải mái, nhẹ nhàng, dễ chịu ...
Nhưng khi sự vật xảy ra trái Ý tôi thì Tình của tôi
buồn bực, giận hờn, lo âu và Thân của tôi sinh ra bệnh hoạn, hốc hác, mệt
mỏi, ...
Khi cô Tám làm đúng như Ý tôi muốn thì tự nhiên tôi
có cảm tình và sẽ có một thái độ dễ thương, cởi mở và thân thiện với cô
ấy.
Khi anh Bảy làm trái Ý tôi thì tôi mất cảm tình với
anh và từ đó tôi sẽ có những cử chỉ, thái độ lạnh lùng, xa lạ, thù ghét.
Khi những đứa con của tôi nghe lời và làm đúng ý
tôi thì tôi thấy chúng nó rất dễ thương, nhưng khi chúng không nghe lời và
làm trái ý tôi thì tôi buồn giận và thấy chúng khó thương.
Qua thí dụ về cô Tám ở trên, ta thấy vì tâm ý có
những suy nghĩ, nhớ tưởng như vậy nên mới đưa đến tình cảm như vậy. Vì có
tình cảm như vậy nên mới sinh ra cử chỉ và thái độ như vậy.
Ý nghĩ tình
cảm thái độ
Đây là đi theo chiều Ý, Tình, Thân.
Ý
Tình
Thân
Tôi nghĩ rằng vào chùa là mình phải lịch sự dễ
thương. Vì (ý) nghĩ như thế nên mỗi khi gặp ai trong chùa là (thân) tôi
đều mỉm cười chắp tay cúi đầu chào. Trong chùa có cô Sáu hay đến lễ Phật,
mỗi khi thấy tôi làm như thế, cô ta cũng mỉm cười chắp tay đáp lại. Qua sự
mỉm cười chắp tay chào qua chào lại như thế mà tôi và cô Sáu nảy sinh
thiện cảm với nhau. Vì nghĩ như vậy nên tôi mới làm như vậy. Vì làm như
vậy nên sinh ra tình cảm như vậy.
Ý nghĩ thái
độ tình cảm
Đây là đi theo chiều Ý, Thân, Tình.
Ý
Tình Thân
Dù đi theo chiều nào đi nữa, một khi cái bánh xe Ba
Mình (Ý,Tình, Thân) này bắt đầu chuyển (cái này sinh ra cái kia) thì nó sẽ
tự động quay tiếp và gây ra hạnh phúc hay khổ đau.
2/ Vấn đề
trục trặc
Bình thường nếu cái bánh xe Ba Mình này quay đều
đặn thì không có gì khổ hết ! Nhưng thực tế nó luôn luôn có vấn đề trục
trặc, không quay suông sẻ được. Xin lấy vài thí dụ để hiểu.
Ý và Tình không tương ưng
Sau khi chào qua chào lại, tôi và cô Sáu thấy mến
nhau. Tôi bắt đầu chú ý đến cô ta nhiều hơn. Nhờ thế tôi biết được cô ấy
hay đi chùa vào ngày rằm và mồng một. Do đó tôi cố gắng đến chùa vào những
ngày này để có dịp gặp và làm quen với cô Sáu. Ý tôi nghĩ như vậy nên Tình
của tôi chớm nở hy vọng. Nhưng qua vài lần nói chuyện, tôi khám phá ra cô
Sáu đã có người yêu và sắp làm đám cưới ! Tim tôi bỗng se thắt lại và đầu
tôi choáng váng. Về nhà ý thức tôi làm việc như chong chóng, tôi thấy mình
không thể yêu được, vì ý tôi không cho phép tôi yêu cô nữa. Nhưng con tim
(tình) của tôi nó cứ muốn yêu cô ta. Ngạn ngữ Pháp có câu: "Con tim có
những lý do của nó mà lý trí không thể biết được" (le coeur a ses
raisons que la raison ne connait point, Blaise Pascal). Đến đây Ý
(lý trí) và Tình (cảm) bắt đầu xung đột dữ dội làm tôi mất ăn
mất ngủ, Thân thể mệt mỏi, hốc hác, thật là khổ sở !
Theo quan niệm bình dân, ý (lý trí) nằm ở trong
đầu, còn tình cảm nằm ở trong tim hay trong lòng. Bởi vậy khi thất tình,
người ta hay biểu lộ nó qua hình vẽ "con tim rướm máu". Khi ý và tình
(hay đầu và tim) đi đôi với nhau thì mọi sự an ổn. Khi ý và tình đi ngược
thì sinh ra giằng co khổ sở.
Thương yêu không đúng chỗ thì người đời chửi rủa,
lên án và mình sẽ mang mặc cảm tội lỗi. Nhưng nếu hy sinh tình cảm để theo
lý trí thì tim sẽ mang một vết thương lòng.
Trong ba anh, Ý được xem như anh cả, Tình là anh
thứ hai, còn Thân là em út. Ý và Tình thường hay chống trái nhau, còn Thân
thì dễ dãi nghe lời hai anh, sai đâu làm đó, nhưng nhiều khi nó cũng cứng
đầu khó dạy.
Ý và Thân
không tương ưng
Hồi nhỏ khi mới được sinh ra tôi đâu có biết uống
rượu hút thuốc là gì. Sau này lớn lên giao du với bạn bè, rủ nhau hút
thuốc uống rượu. Ban đầu chỉ hút vài điếu, uống vài ly cho vui rồi từ từ
sinh ra nghiện ngập. Đến khi nghiện rồi thì không thể bỏ được, ngày nào
cũng phải ít nhất hai bao thuốc lá và một chai rượu. Gần đây nhờ bà con họ
hàng nhắc nhở, (ý thức) tôi biết rõ hút thuốc làm hại phổi, uống rượu hại
gan, có thể lao phổi hoặc viêm xơ gan. Nhưng đến giờ mà không có thuốc và
rượu thì tay chân tôi bủn rủn, cổ khô miệng đắng, bao tử cào cấu, toàn
thân yếu lả, không làm ăn gì được. Thân thể tôi không chịu nghe lời ý (lý
trí) tôi nữa. Ý muốn cai rượu cai thuốc nhưng thân thể chống lại không
theo. Người nào cai được thì xem như Ý thắng, còn không cai được thì Thân
thắng thế.
Tình và
Thân không tương ưng
Trong lớp học có cô Linda người Mỹ rất đẹp làm tôi
say mê để ý. Nhưng cô ta có tánh kỳ thị, không ưa người da vàng. Vì thân
tôi là người da vàng nên tình của tôi không thành ! Tình muốn nhưng tại
Thân nên sự không thành.
Trên đây là vài thí dụ về sự chống trái giữa Ba
Mình (Ý, Tình, Thân). Nhưng không cần phải chờ đến khi Ba Mình chống trái
mới sinh chuyện. Nhiều khi chúng đồng ý hợp tác với nhau cũng đưa đến đau
khổ như thường.
Khi Ý có những ý nghĩ đen tối, cho rằng ai cũng
ghét mình, nói xấu mình thì làm sao Tình vui cho được. Lúc đó Tình sinh
ra buồn bực, âu sầu, rồi từ từ Thân xa lánh không muốn tiếp xúc với mọi
người. Khi thấy mình xa lánh, buồn bực, khó chịu thì đâu ai dám lại gần
nói chuyện vui vẻ. Và như thế (tình) mình lại buồn thêm và Ý tin chắc là
người đời xấu ác.
Ý đen tối nuôi dưỡng Tình sầu, làm Thân thể héo
mòn. Thân thể héo mòn trở lại nuôi dưỡng Tình sầu và làm cho Ý càng thêm
đen tối. Đây là cái vòng lẩn quẩn của cuộc đời. Từ cái khổ này đưa đến
cái khổ khác (gọi là Khổ Khổ) khó mà thoát ra được.
* Tại sao
bánh xe Ba Mình không ngừng quay cho ta đỡ khổ ?
Ba Mình không thể ngưng làm việc được. Nếu muốn nó
ngưng thì ta phải làm cho Ý ngừng trước rồi từ từ Tình và Thân sẽ ngưng
sau.
Nếu muốn cho Ý ngừng thì có ba cách :
1)
Ngồi thiền
nhập định, không khởi một ý niệm, ý nghĩ, ý tưởng.
2)
Ngủ không
mơ. Nếu ngủ mà mơ thì trong giấc mơ Ý thức vẫn làm việc, trong Duy Thức
Học gọi là "mộng trung ý thức". Thí dụ trong mơ thấy ma quỷ rượt bắt thì
hoảng sợ, tim đập mạnh, người toát mồ hôi.
3)
Bất tỉnh
nhân sự hoặc rơi vào coma.
Ba cách trên không phải dễ thực hiện :
1)
Đa số
chúng ta không phải là hành giả Du Già (Yogi) hay thiền sư nên khó mà nhập
định (samadhi) dứt bặt tâm ý được.
2)
Ngủ không
mơ có thể được, nhưng chẳng lẽ ta cứ nằm ngủ suốt ngày suốt đêm sao ?
3)
Bất tỉnh
nhân sự hoặc coma thì chắc chúng ta không muốn, mà muốn cũng khó làm.
Động cơ khiến cho Ba Mình làm việc không ngừng
chính là nghiệp lực. Mà nghiệp lực đâu phải mới có đây, nó đã có từ đời
nào rồi, trước khi ta được sinh ra trong kiếp này. Bình tâm nhìn lại, Ba
Mình không phải lúc nào cũng làm cho ta khổ đau. Khi Ba Mình (Ý, Tình,
Thân) làm việc hòa thuận với nhau thì nó cũng cho ta hạnh phúc, dù hạnh
phúc đó phù du tạm bợ.
--- o0o ---
Mục Lục
| Phần 1 - 4
| Phần 5 - 8
| Phần 9 - 12
--- o0o ---
Cập nhật: 01-03-2004
