Tổ Sư Thiền

II. SỰ KHỔ CÔNG TU TẬP CỦA CHƯ TỔ 

1. Một mình ngồi trong tịnh thất 

Đạo An Đại sư một mình ngồi trong tịnh thất ngót 12 năm, chuyên gạn lọc tâm tư, mới được ngộ đạo. 

2. Ngồi trên cây dựa mé hố 

Tịnh Lâm Thiền sư, sau khi nghỉ diễn giảng để tu tập thiền định, thường bị bệnh ngủ làm mê loạn tâm. Ngài cố hết sức trấn tỉnh, nhưng cứ mỗi lần ngồi được một lúc, lại mơ màng hồi nào không hay. Gần chỗ Ngài ở có một cây đại thọ nghiêng mình ra giữa hố đá sâu thăm thẳm. Muốn đuổi con ma ngủ đi, Ngài leo lên cây ngồi thiền. Trải mấy ngày đêm, vì sợ hơ hỏng sẽ té nát thây, Ngài giữ tâm định tỉnh không dám chợp mắt. Nhờ thế, Ngài được đại ngộ. 

3. Ăn rau ngủ dưới gốc cây 

Thông Đạt Thiền sư vào núi Thái Bạch tu, không có cơm gạo, đói thì ăn rau, nghỉ thì nằm dưới gốc cây. Ngài tọa thiền tư duy năm năm liền không dừng. Do sự cố gắng đó, nhào nặn tâm tư thành một khối ; một hôm, bỗng nhiên khối ấy tan vỡ, Ngài đại ngộ. 

4. Không giải y 

Kim quang Chiếu Thiền sư xuất gia hồi 13 tuổi, 19 tuổi vào núi Hồng Dương, nương theo Ca Diếp Hòa thượng tu tập. Ngài chuyên cần ngót ba năm chưa bao giờ giải y, ngủ không đặt lưng xuống chiếu. Sau, Ngài đến núi Cô Xạ cũng chuyên cần như thế, bỗng nhiên khai ngộ. 

5. Lấy dùi chích vào mình 

Từ Minh, Cốc Tuyền, Lang Hương ba người kết bạn đến Phần Dương tham học. Bấy giờ ở Hà Đông lạnh tột độ, mọi người đều kinh sợ thối lui. Duy có Từ Minh quyết chí cầu đạo cam chịu lạnh ở lại đây, sớm chiều bền chí tinh tấn tu tập. Ban đêm tọa thiền ma ngủ đến, Minh lấy dùi chích vào mình khiến ma ngủ tan mất. Sau này, Từ Minh thay thế Tổ Phần Dương đạo phong phát triển, được hiệu là Sư tử Tây Hà. 

6. Trong thất tối không quên 

Hoằng Trí Thiền sư đến tham học nơi Tổ Đơn Hà. Một hôm, nhơn cùng bạn đồng tu gạn hỏi nhau về công án, Thiền sư bỗng cười to lên. Tổ nghe, trách "một tiếng cười của ông đã mất bao nhiêu việc tốt. Nếu tạm thời tâm không định, đồng như người chết !". Hoằng Trí Thiền sư bái tạ, ghi lòng. Từ đấy về sau, dù ở trong thất tối, Ngài cũng không bao giờ quên. 

7. Chiều về rơi nước mắt 

Y Am Thiền sư tu hành rất tinh tấn. Mỗi khi trời ngã bóng về chiều, Ngài sa nước mắt, than : "Ngày nay vẫn chưa được gì, ngày mai chưa biết công phu ra sao !". Ở trong Tăng chúng, không bao giờ Ngài thốt ra một lời vô ích. 

8. Tám năm nỗ lực tu hành 

Hối Đường Tâm Thiền sư tự nói : Lúc mới vào đạo trong tâm thầm nghĩ việc tu rất dễ dàng. Đến khi gặp Tổ Huỳnh Long, nghĩ lại tâm niệm ngày trước rất mâu thuẫn với lý đạo. Tôi bèn nỗ lực tu hành, suốt ba năm, nhiều lúc lạnh như cắt, nóng như thiêu vẫn không lay chuyển chí nguyện, mới được mọi việc hợp lý đạo. Hiện nay, dù tôi vung tay, tằng hắng đều là trúng ý Tổ Sư từ Aán Độ truyền sang. 

9. Đánh thức bằng cách kê đầu gối tròn 

Thị Giả Triết khi ngủ lấy cây tròn làm gối, gối đầu. Ngủ vừa trở mình thì đầu rớt xuống chiếu, Ngài giựt mình thức dậy tu tập. Ngài lấy đó làm qui tắc nhất định hằng ngày trong việc tu hành. Có người bảo : "Dụng tâm như thế là thái quá". Ngài đáp : "Tôi duyên trong đạo Bát nhã rất mỏng manh, nếu không cố gắng như vậy, e bị vọng tập lôi cuốn". 

10. Bị mưa không hay 

Am chủ Toàn dụng công tu tập rất mãnh liệt, đến bỏ ăn quên ngủ. Một hôm, Ngài đứng dựa lan can khán câu "con chó không có Phật tánh", mưa đến bao giờ không hay, khi ướt cả áo mới biết. 

11. Thề không xổ mền 

Phật Đăng Tuần Thiền sư học đạo với Tổ Phật Giám. Tham hỏi mãi mà không khế ngộ, Ngài than : "Nếu đời này không tỏ ngộ, ta thề không xổ mền ra nằm nghỉ". Phát thệ rồi, ngót 49 ngày, Thiền sư chỉ đứng dựa cột chuyên tâm tham cứu, trạng như ngây dại, không khác nào người mất mẹ. Do đó, Ngài được đại ngộ. 

12. Ném thơ không xem 

Thiết Diện Bỉnh Thiền sư đi hành khước, ly hương chưa bao lâu, được thơ nhà gửi đến, Ngài ném thơ, nói : "Đây là việc làm rối loạn ý người". 

13. Do kiên thệ được giác ngộ 

Linh Nguyên Thanh Thiền sư ban đầu đến tham học với Tổ Huỳnh Long, nhiều lần thưa hỏi mà vẫn mờ mịt không biết manh mối. Đêm lại, Ngài đến trước bàn Phật phát thệ : "Con nguyện trọn đời phụng sự chánh pháp, cầu mong sớm được khai ngộ". Sau này, Ngài xem bản Ngữ lục của Tổ Huyền Sa, xem xong cuốn lại để dựa vách, đứng dậy đi kinh hành. Ngài vừa bước đi sút chiếc dép, cúi đầu xuống tìm, chợt đại ngộ. 

14. Không lúc nào duyên cảnh khác 

Viên Ngộ Cần Thiền sư trở lại tham học với Tổ Đông Sơn Diễn. Ngài làm thị giả, ngày đêm chuyên cần gắng sức tham cứu. Thiền sư tự nói : "Sơn tăng ở trong Chúng không lúc nào tâm duyên cảnh khác, ngót mười năm mới được thấu đạt". 

15. Giây phút không quên 

Mục Am Trung Thiền sư lúc đầu học tập Thiên Thai giáo, sau chuyên về Thiền tông. Ngài đến tham học với Tổ Long Môn Nhãn. Ở đây, Thiền sư không một phút giây quên phản tỉnh. Một hôm, Ngài đến chỗ quay nước, thấy trên ngạch đề "Pháp luân thường chuyển", chợt đại ngộ. 

16. Quên đò đến bến 

Khánh Thọ Hưởng Thiền sư đến tham học với Tổ Bảo Công, chuyên cần quên cả sớm chiều. Một hôm, có duyên sự đến Huy Dương, qua bến đò Triệu, nghi tình chưa tan, Thiền sư quên đò đã cập bến. Người đồng hành thấy thế, gọi : "Đò đến bến rồi, sao không lên ?". Bỗng nhiên, Thiền sư buồn vui lẫn lộn. Trở về, Thiền sư đem việc ấy bạch lại Bảo Công. Công nói : "Đó là kẻ nằm cứng đờ, chưa phải ngộ". Lại dạy khán "Mặt trời lời Phật". Một đêm, cùng Chúng họp lên Thiền đường, tịnh tọa, nghe tiếng bảng cây, Thiền sư đại ngộ. 

17. Quên cả ăn ngủ 

Tùng Nguyên Nhạc Thiền sư lúc còn làm cư sĩ đến tham vấn Ưng Am Hoa, không khế hội, nhưng vẫn cố gắng tinh tấn. Sau Ngài đến học với Mật Am Kiệt. Kiệt hỏi đâu, Ngài trả lời suốt thông cả. Kiệt than : "Thiền như cây Hoàng Dương !". Ngài càng cố gắng tinh tấn hơn, cho đến quên ăn, quên ngủ. Một hôm, Mật Am Kiệt vào thất một vị Tăng bên cạnh hỏi: "Không phải tâm, không phải vật, không phải Phật?". Ngài nghe lóm liền đại ngộ. 

18. Thân miệng đều quên 

Cao Phong Diệu Thiền sư ở trong Chúng lưng không bén chiếu, thân miệng đều quên. Có khi, Ngài ngậm miệng bụm mũi đi như người trong nhà vệ sinh mới ra; hoặc khi, Ngài hả hoát miệng như cửa không gài. Sau đến Kinh Sơn, Ngài vừa vào đến nhà, liền đại ngộ. 

19. Bỏ hết muôn việc 
 

Kiệt Phong Ngu Thiền sư trước tiên học đạo với Tổ Thạch Môn. Sư vâng giữ pháp ngữ của Tổ, ngày đêm mải miết tham cứu. Về sau, Sư đến tham vấn Tổ Chỉ Nham, tham câu "không phải tâm, không phải vật, không phải Phật". Lúc ấy lòng nghi càng tăng, Sư bỏ hết muôn việc, quên cả ăn, ngủ. Hết mai lại chiều, Sư ngồi sững như tượng gỗ. Một đêm, Sư nghe vị Tăng ở phòng cạnh bên ngâm câu : "Chẳng trừ vọng tưởng, chẳng cầu chơn" trong bài CHỨNG ĐẠO CA, bỗng nhiên thấy tự do như người trút gánh nặng. Sư đắc ý hai câu :

"Đêm vắng bỗng quên tay chỉ nguyệt, 
"Hư không thoát lộ bóng dương hồng. (1) 
 

(1) Nguyên văn : Dạ bán hốt nhiên vong nguyệt chỉ 
Hư không tịnh xuất nhật luân hồng. 

20. Bế cửa nỗ lực tham cứu 

Thừa tướng Di Thích Sở Tài đến tham học với Vạn Tùng Lão nhơn. Ông bỏ hết việc nhà bế cửa thất không tiếp khách. Dù những khi giá lạnh, nóng bức, không ngày nào ông dừng nghỉ tham cứu. Đêm đến, ông thắp đèn sáng kế tiếp mặt trời để bỏ ngủ. Ban ngày thì ông quên ăn. Như vậy, suốt ba năm, ông mới được ấn chứng. 

21. Đụng đầu vào cột 

Trung phong Bổn Thiền sư theo hầu Ngài Tử Quan. Ngày đêm chuyên cần tu tập, mỗi khi buồn ngủ lắm, Sư đụng đầu vào cột nhà cho ma ngủ tan biến. Một hôm, Sư tụnh kinh Kim cang đến câu "Hà đảm Như Lai sứ" (gánh vác việc Như Lai) bỗng nhiên thấu đạt. Sư tự cho rằng chỗ chứng chưa cùng tột, càng cố gắng tinh tấn, thưa hỏi không dám bê trễ. Một lúc nọ, Sư nhìn dòng nước chảy, chợt đại ngộ. 

22. Trong thất khắc khổ 

Độc Phong Thiện Thiền sư bế quan ở Dục Khê. Trong thất, Ngài không kê giường, chỉ để một cái ghế ngồi. Ngài tự nguyện: "Nếu chẳng tỏ ngộ, ta không rời khỏi chỗ này". Một đêm, hành đạo quá mỏi mệt, Ngài vừa lại ghế ngồi, bất giác ngủ quên đến canh ba. 

 Tự trách mình, Ngài chỉ đi đứng chớ không ngồi nữa. Nhưng một hôm, Ngài lại dựa vách ngủ quên. Sau khi thức giấc, rất hối hận, Thiền sư lập thệ : "không nương tựa vách". Chừng ấy, thân thể nặng nề mỏi mệt, mí mắt chỉ muốn sụp xuống, Ngài khóc lóc lễ Phật sám hối, tìm đủ cách để đánh đuổi ma ngủ đi. Nhờ thế, công phu của Ngài càng lúc càng tăng tiến thêm. Một đêm, nghe tiếng chuông, Ngài bỗng cảm thấy thân tâm vắng lặng không còn chỗ nương tựa, liền đắc ý bài kệ : 

"Thầm thầm lặng lặng bặt duyên ngàn, 
"Một tiếng chày kình tợ sấm vang ! 
"Manh mối khôn tìm, tin tức vắng, 
"Đầu xương sọ nát, mộng vừa tan. (1) 

23. Quên nằm 

Bích Phong Kim Thiền sư tham học với Ngài Phổ Vân Hải. Phổ Vân dạy khán công án "muôn pháp về một, một về chỗ nào ?". Ngài nghi đến ba năm. Một hôm, nhơn đi hái rau với Phổ Vân, Ngài chợt im lặng rất lâu. Phổ Vân hỏi : "Ông định sao ?". Ngài thưa : 

(1) Nguyên văn : Trầm trầm tịch tịch tuyệt thi vi, 
Xúc trước vô đoan, hầu tợ lôi. 
Động địa nhất thinh tiêu tức tận, 
Độc lâu phấn túy mộng sơ hồi. 

"Định và động không quan hệ". Phổ Vân hỏi : "Định động không quan hệ, ấy là người gì ?". Ngài lấy cái sọt đựng rau đưa lên. Phổ Vân không chịu. Ngài ném cái sọt xuống đất. Phổ Vân cũng không chịu. Từ đó về sau, Ngài càng thiết tha công phu, đến lưng không bén chiếu, một lần tọa thiền đến bảy ngày mới xuất. Một hôm, nghe tiếng bảng cây, Ngài đại ngộ. 

24. Giữ độn công phu 

Vô Tế Thiền sư lúc mới thực hành công phu không đọc đến bốn quyển Kinh Lăng Già, và những bản Ngữ lục cũng không xem. Ngài cam chịu mù tối chuyên ròng thực hành độn công phu. Thế mà sau này, Ngài vẫn được đại ngộ.