Christmas
Humphreys vừa mới chết cách đây mấy tháng (ngày 13-4-1983), sống
trên mặt đất được 82 năm và đã cống hiến cả đời mình phụng
sự cho Phật Giáo Thế Giới. Ông sinh năm 1901 tại Luân Đôn, xuất
thân từ một gia đình gồm bao nhiêu thế hệ luật sư và chánh án
thẩm phán nổi tiếng ở Anh quốc. Ông tốt nghiệp đại học Cambridge
và trở thành một trong những luật gia quan trọng của Anh quốc (cố
vấn Hoàng Hậu, Queen's Counseler, và quan tòa thượng thặng cho đến
lúc hưu trí năm 1976). Đã say mê nghiên cứu Đạo Phật từ lúc
còn trẻ; năm 23 tuổi (1924), ông thành lập Hội Phật Giáo Anh quốc
tại Luân Đôn (The Buddhist Sotiety), cho đến nay được coi là tổ chức
Phật Giáo lâu đời nhứt và to lớn nhứt ở Tây phương. Năm
1945, ông đã đưa ra "Mười hai Nguyên Lý của Phật Giáo"
(Twelve Principles of Buddhism) và được dịch ra 14 thứ tiếng và đang
chấp nhận như căn bản đại đồng thống nhất cho Phật Ciáo Thế
Giới. Năm 1962, ông được bầu là Phó Chủ Tịch của Hội Phật
Giáo Tây Tạng (The Tibet Society) và Liên Phó Chủ Tịch của Hội Phật
Giáo Ấn Độ, Pakistan và Tích Lan. Ông đã từng xuất bản nhiều
sách về Phật Giáo, về Thiền Tông, và nhiều vấn đề liên quan
tới Đạo Phật. Vai trò của Christmas Humphreys đối với việc truyền
bá hoằng dương Giáo Lý Đạo Phật tại Tây phương từ trên nửa
thế kỷ nay quả thật là lớn lao, theo điệu ảnh hưởng dây chuyền.
Có thể nói theo điệu "trùng trùng duyên khởi" ở mức
độ thấp nhứt của tục đế, nếu không có Christmas Humphreys thì
những quyển sách của D.T. Suzuki đã không được xuất bản sau đại
chiến thứ hai ở Tây phương và đã không tác động kinh hồn đến
toàn diện văn hóa Tây phương ở thế kỷ XX, nhứt là từ thập
niên 50-60 cho đến nay. Và nếu không có Christmas Humphreys cũng không
có Alan Watts, và chúng ta cũng biết rằng Alan Watts đã tác động ảnh
hưởng đến giới văn nghệ, trí thức, sinh viên, tuổi trẻ Tây
phương như thế nào.
Trong tập hồi
ký tự truyện In My Own Way, Alan Watts đã nhắc lại Christmas Humphreys
với tất cả lòng kính thương và lòng tri ơn sâu rộng, và chính
Christmas Humphreys đã đưa Alan Watts vào thế giới Phật Giáo và
được Alan Watts coi như "bậc thầy quan trọng nhứt sau Francis
Croshaw" ("Christmas Humphreys who, after Francis, was to become my second most
important teacher") (trang 84), theo Alan Watts thì "Christmas Humphreys đã
đem đến cho tôi một nền giáo dục mà không có tiền bạc nào có
thể mua được và lòng biết ơn sâu xa của tôi thì quả là vô
lượng" (trangs 88). Về ảnh hưởng của D.T. Suzuki và Alan Watts đối
với văn hóa học thuật Tây phương ở hạ bán thế kỷ XX này, tôi
sẽ có dịp đề cập vào dịp thuận lợi khác; bây giờ tôi chỉ xin
nói qua sự gặp gỡ giữa D.T. Suzuki và Christmas Humphreys, vì chính sự
gặp gỡ này là một biến cố quan trọng quyết định sự quảng bá
sâu rộng tư tưởng Thiền Tông của D.T. Suzuki ở khắp thế giới
hiện nay. Từ năm 1940, vài sách của Suzuki đã được bán hết ở
Anh quốc, và tất cả số sách còn lại ở Nhật Bản đã bị cháy
sạch trong thời chiến tranh ở Đông Kinh năm 1945. Năm 1946, Christmas
Humphreys có mặt trong phái đoàn luật gia Đồng minh tham dự Tòa án
Chiến Tranh tại Nhật Bản; lúc chiến tranh vừa chấm dứt, và ông
đã tìm mọi cách để viếng thăm lui tới thường trực với D.T.
Suzuki ở Kyoto, lúc đó D. T. Suzuki sống ẩn dật và tiếp tục viết
và dịch bao nhiêu sách vở Phật học; Christmas Humphreys đã tìm mọi
cách đem hết những tác phẩm quan trọng của Suzuki đưa về Anh quốc,
và vận động hết mọi cách để xuất bản những tác phẩm của
Suzuki. Nhờ thế mà tác phẩm của Suzuki được phổ biến lan rộng
khắp thế giới và được dịch ra nhiều thứ tiếng và đã ảnh
hưởng mạnh mẽ ở khắp toàn cầu. Chỉ nội một công đức ấy
thôi thì chúng ta cũng đáng ghi ơn cử chỉ hành động hoằng pháp
của Christmas Humphreys, đó là chưa nói biết bao nhiêu công lớn của
Humphreys trong mọi lãnh vực liên hệ đến sự truyền bá Phật Giáo
ở Tây phương (xin đọc Sixty years of Buddhism In England. 1907-1967 của
Christmas Humphreys) Christmas Humphreys đã viết rất nhiều sách về Phật
Giáo, nhưng theo tôi, quyển sách cô đọng và tiêu biểu nhứt của
ông ta "The Buddhist Way of Action" (Con Đường Hành Động Phật
Giáo), quyển sách này 200 trang đưa ra một triết lý hữu hiệu thực
tiễn cho đời sống hằng ngày, theo tiêu đề quyển sách: "A Working
philosophy for Daily Life", áp dụng những nguyên lý căn bản Phật
Giáo vào đời sống thực tiễn ở xã hội Tây phương hiện nay.
II. CON ĐƯỜNG HÀNH ĐỘNG "HÀNH
VÔ HÀNH" CỦA PHẬT GIÁO: "NIẾT BÀN CHÍNH LÀ CON ĐƯỜNG DẪN
ĐẾN NIẾT BÀN".
[^]
Quyển sách
của Christmas Humphreys đề cập mọi khía cạnh liên hệ đến hành động
từ lãnh địa hành động cho đến chủ động tác nhân, hành động
sai lầm, hành động và không hành động tác động và phản động
tác động và hỗ tương tác động bát chính đạo, sự phát triển
tâm thức, từ trí thức đến trực giác, hành động trực tiếp
và chương cuối cùng dẫn đến Vô Hành (Non-Action). Phạm vi của
chương này không cho phép chúng tôi phân tích kỹ lưỡng về nội
dung của quyển sách linh động này. Chúng tôi chỉ muốn nêu tên sách
ra đây để cho những Phật tử trí thức Việt Nam nào muốn có cái
nhìn thực tế, giản đị, cụ thể và không trừu tượng về Con
Đường Hành Động Phật Giáo thì có thể tìm đọc để suy nghĩ.
Thực ra
Christmas Humphreys cũng chẳng có gì hoàn toàn mới lạ để nói về con
đường hành động Phật Giáo này, nhưng qua kinh nghiệm trọn đời
của ông trong phạm vi hoạt động tích cực cho Phật Giáo thế giới
và qua tinh thần uyển chuyển duy nghiệm thực tế của ông chúng ta có
thể học được nhiều khía cạnh tế nhị bất ngờ trong việc chuyển
hóa phương tiện hành động của ta trên đường phụng sự Đạo
Pháp. Với lối diễn đạt vô cùng cởi mở và khiêm tốn bình dị,
ông nhắc nhở cho chúng ta nhớ lại chân lý bất diệt của Phật
Giáo mà nhiều khi chúng ta đã từng quá quen biết và vì thế đã
quên thể hiện cụ thể trong hành vi hoạt động của ta trong đời
sống. Chẳng hạn tôi chỉ trích dẫn hai câu thôi, rút ra từ quyển the
Buddhist Way of Action, hai câu thôi, cũng đủ cho chúng ta thấy được
ngôn ngữ sâu kín bình dị của Christmas Humphreys, và đồng thời cũng
nói lên tinh thần Phật Giáo của một Phật tử Tây phương mà cả
đời đã sống và hành động trong không khí Đạo Pháp:
"Khi mình
làm điều gì tốt thì điều ấy trở về lại với mình, vì khi mình
nghĩ thế nào thì mình trở nên thế ấy và ta là những gì ta đã
làm cho chính ta, bằng những hành động "tốt" hay
"xấu" (then the good we do comes back to us, for as we think so we become, and
we are what we have made ourselves, by action "good" or "bad" (tr.
77); "tất cả những gì ta làm đều tác động đến tất cả mọi
kẻ khác và thực ra cả toàn diện vũ trụ, và những hành vi tốt
và những hành vi xấu của ta đều có ảnh hưởng đến ngay cả một
sinh vật nhỏ nhoi nhứt trên đời" (all that we do affects all others, and
indeed the whole universe, and our good deeds and evil deeds have influence on the
smallest thing that lives" (trang 77).
Nếu những
nhà hành động chính trị sống trọn vẹn với những câu đơn sơ
trên thì sự đau khổ của trần gian này sẽ giảm bớt đi rất nhiều.
Những câu ấy rất dễ hiểu và bình thường, nhưng những ý nghĩ
trên của Christmas Humphreys đã được nuôi dưỡng lâu năm trong
không khí tâm linh toàn diện viên dung của "sự sự vô ngại
pháp giới". Có một câu khác của Christmas Humphreys mà tôi cho
là tuyệt vời: "Thực thế, tư tưởng phật Giáo căn bản chủ
trương rằng Niết Bàn chỉ là một và không khác nhau, đó chỉ là hai
khía cạnh của một Thực tại nhưng đó thực ra chỉ là một chân lý
nằm trên bình diện Giác Ngộ. Nhưng khi chưa Giác Ngộ thì cũng có
lý mà nói rằng tất cả những gì ta có thể biết được nhiều
nhất về Niết Bàn chính là Con Đường đưa dẫn đến đó, và vì
thế điều khôn ngoan là hãy bước lên con đường ấy. Chúng ta hãy
tiếp tục bước tới" ("Meanwhile, it is right to say that the most we
can know of Nirvana is the way to it, and it is therefore wisdom to tread that way. Let us
walk on" (trang 23).
Đó là bài
học lớn nhất mà Christmas Humphreys đã dạy cho chúng ta: chúng ta chưa
giác ngộ và chúng ta chưa biết giác ngộ là gì, nhưng chúng ta đã
học biết được Con Đường đưa đến Giác Ngộ mà Đức Phật đã
để lại cho chúng ta. Chúng ta chỉ cần cất bước lên đường và
tiếp tục bước tới mãi. Let us walk on!
Và cả sự
nghiệp hoằng pháp của Christmas Humphreys đã thể hiện toàn câu nói
trên; tám mươi hai năm trên đời là con đường kiên trì liên tục
hướng thẳng vào một ngôi sao độc nhất của đời người. Sự
GIÁC NGỘ. Chỉ nội ý chí kiên cường kiên trì ấy của Christmas
Humphreys cũng đáng cho chúng ta cúi đầu kính cảm. Đang lúc tôi viết
những dòng chữ cuối nơi đây, tôi có cảm tưởng đang nghe bước
chân của Christmas Humphreys đang bước đi vui sướng thong dong trên một
cõi vô hình khác đưa dẫn tới Niết Bàn. Let us walk on!...
Los Angeles, 8-11-1983
