Tổ Sư Thiền

16. CHUÔNG VÀ ÁO CÀ SA Vân Môn hỏi: "Cõi ta bà thật lớn, tại sao ngươi lại theo tiêng chuông và mặc áo cà sa?"

Lời bàn của Vô-Môn: Khi tu học thiền, người ta không cần phải nương theo âm thanh, hoặc màu sắc, hoặc hình tướng. Dù rằng thông thường có kẽ đạt được nội tâm khi nghe một âm, hoặc thấy một sắc hoặc một tướng. Đó không phải là thiền. Người thực tu học thiền chế ngự được cà âm, sắc, tướng, và hiễn lộ chân lý trong cuộc sống hằng ngày.

Âm đến tai, tai tìm đến âm. Khi bạn ngăn được âm thanh và xúc giác, bạn hiểu được gì? Người ta không thể hiểu khi dùng tai để nghe. Để hiểu được cặn kẽ hơn, người ta phải thấy được âm thanh.

Khi ngươi hiểu, ngươi là người cùng một nhà;
Khi ngươi không hiểu, ngươi là một kẻ lạ.
Những ai không hiểu đều là người cùng một nhà,
Và khi họ hiểu thì thành kè lạ.

17. BA TIẾNG GỌI CỦA KOKUSHI (QUỐC SƯ HUỆ TRUNG – LND.)

Thiền sư Huệ Trung, tên là Chu, là quốc sư (quan phụ đạo cho Hoàng đế), gọi thị giả của ngài 

"Oshin."

Oshin liền đáp: "Dạ."

Chu lập lại, muốn thử người đồ đệ: "Oshin."

Oshin cũng lập lại: "Dạ."

Chu gọi: "Oshin."

Oshin trả lời: "Dạ."

Chu bảo: "Thứ lỗi cho ta đã gọi ngươi, nhưng ngươi phải xin lỗi ta." 

Lời bàn của Vô-Môn: Khi lảo tăng Chu gọi Oshin ba lần, lưởi của lảo đã rã ra, nhưng khi Oshin đáp lại ba lần thì lời của y quả thật là thông minh. Chu đã suy kiệt và cô quạnh, và lối dạy của lảo chẳng khác gì nắm đầu bò để cho ăn lá đậu.

Oshin biểu lộ thiền của y cũng chẳng mấy khó. Bụng đã no nên y chẳng còn muốn ăn cao lương. Khi nước đã giàu thì dân biếng nhác; khi gia đình phồn vinh thì con hư hõng.

Bây giờ ta muốn hỏi ngươi: Ai phải xin lổi?

Khi kho lương thực của nhà tù chỉ chứa sắt, chẳng còn chỗ cho cái đầu thì tù nhân bị khốn đốn gấp bội.
Khi chẳng còn chỗ cho thiền trong đầu của thế hệ chúng ta, thì thật là đáng lo.
Nếu ngươi cứ cố giử chặt tấm cửa của căn nhà đang sập,
Ngươi cũng sẽ bị khốn đốn.

18. BA CÂN CỦA TOZAN (ĐỘNG SƠN THỦ SƠ – LND.)

Khi Động Sơn đang cân vừng, một tăng sĩ hỏi: "Phật là gì?"

Động Sơn bảo: "Bó vừng này nặng ba cân."

Lời bàn của Vô-Môn: Thiền của lão Động Sơn cứ y như là con hến. Ngay khi võ hến mở ra ngươi có thể thấy tất cả bên trong. Tuy thế, ta muốn hỏi chư vị: Các ngươi có thấy Động Sơn thực không?

Ba cân vừng ngay trước mũi ngươi,
Thực gần, mà tâm thì lại còn gần hơn.
Kẻ nào nói đến xác nhận và phủ nhận
Thì vẫn sống trong vòng đúng, sai.

19. MỖI NGÀY ĐỀU LÀ ĐẠO

Triệu Châu Tùng Thẩm hỏi Nam Tuyền: "Đạo là gì?"

Nam Tuyền bảo: "Đời sống hằng ngày là đạo"

Triệu Châu hỏi: "Có tìm hiểu được chăng?"

Nam Tuyền đáp: "Nếu ông cố tìm hiểu thì ông đã ở xa nó rồi."

Triệu Châu hỏi: "Nếu không tìm hiểu thì làm sao biết được nó là đạo?"

Nam Tuyền bảo: "Đạo không bị lệ thuộc vào cái thế giới nhận biết, và cũng chẳng lệ thuộc vào thế giới không nhận biết. Cảm quan là huyển hóa, và không cảm quan là vô tri. Nếu ông muốn đạt đến đạo chân thực không nghi ngại, thì hãy du mình vào chốn thênh thang như bầu trời. Ô⮧ không thể gọi nó là thiện mỹ hay không thiện mỹ."

Đến đấy Triệu Châu chợt ngộ.

Lời bàn của Vô-Môn: Nam Tuyền đã có thể xóa tan nỗi nghi ngại đong cứng của Triệu Châu ngay khi ông này lên tiếng hỏi. Ta ngờ rằng Triệu Châu chưa đạt đến chỗ Nam Tuyền đã ngộ. Ông ta phải tu học thêm ba mươi năm nữa mới đặng.

Mùa xuân, trăm hoa đua nỡ; mùa thu, trăng vằng vặt;
Mùa hạ, cơn gió mát; mùa đông, tuyết sẽ rơi.
Nếu điều vô dụng không vướng mắc tâm ngươi,
Bất cứ lý do gì cũng đều tốt cả.

20. NGƯỜI GIÁC NGỘ

Shogen hỏi: "Tại sao người giác ngộ lại không đứng dậy mà tự lý giãi?" Và ngài lại bảo: "Lời nói không nhất thiết phải phát ra từ lưỡi."

Lời bàn của Vô-Môn: Shogen đã nói toạt ra rồi, thế mà được bao nhiêu người hiễu đây? 

Nếu có kẽ quán triệt được, hắn phải đến chỗ của t a ở để thử vài trượng. Tại sao, hãy nghe đây, muốn thử vàng ròng, ngươi phải nhìn qua lửa.

Nếu đôi chân bậc giác ngộ dời gót, thì biển cả chắc phải tràn;
Nếu cái đầu đó cúi xuống, thì nó đã nhìn khắp cung trời đao lợi.
Cái thân như thế thì không thể nghỉ ngơi được ..
Hãy để người khác tiếp bài thơ này.

21. CỤC PHÂN KHÔ

Một vị tăng hỏi Vân Môn: "Phật là gì?"

Vân Môn trả lời ông ta: "Cục phân khô."

Lời bàn của Vô-Môn: Theo ta thì Vân Môn xoàng quá, ngài đã không thể phân biệt được mùi vị của các món ngon, hoặc giả ngài đã quá bận để viết chữ cho dễ đọc. Thôi thì ngài đã muốn giữ thiền môn của ngài với cục phân khô. Lời dạy của ngài chẳng dùng được.

Chớp sáng lòe,
Làm mưa sa.
Trong nháy mắt
Ngươi không kịp thấy. 

22. CÂY PHẤT TỬ CỦA KASHAPA (CA DIẾP – LND.)

Ananda hỏi Kashapa (Ca Diếp): "Đức Phật trao cho sư huynh kim y làm tín vật kế thừa. Ngài còn trao gì nữa chăng?"

Ca-Diếp bảo: "Ananda."

Ananda đáp: "Dạ, sư huynh."

Ca-Diếp nói: "Ngươi có thể hạ cây phất tử của ta xuống và dựng cây phất tử của ngươi lên."

Lời bàn của Vô-Môn: Nếu ai hiễu được như vậy thì sẽ thấy rằng tình sư huynh xưa vẫn đượm, nhưng nếu y không hiễu thì, cho dù y tu đến mấy kiếp trước cả thời chư Phật, y vẫn khó mà liễu ngộ.

Câu hỏi thì vớ vẫn, nhưng câu trả lời thì thân thiết.

Khi nghe, có bao nhiêu người chú ý?

Sư huynh gọi, sư đệ đáp,

Tiết xuân này chẳng thuộc vào mùa thường.

23. KHÔNG NGHĨ THIỆN, KHÔNG NGHĨ ÁC

Khi đã giác ngộ, Lục tổ (Huệ Năng – LND.) được Ngủ tổ trao cho y bát kế thừa vốn đã được truyền lại từ Đức Phật qua bao thế hệ.

Một vị tăng tên là E-myo (Huệ-Minh – LND.), vì ghen tức đuổi theo để giành cho được báu vật. Lục tổ đặt y bát trên một

tảng đá trên đường và bảo Huệ-Minh: "Các món này chỉ là biểu tượng của lòng tin. Chẳng có gì đáng để phải tranh giành.

Nếu sư huynh muốn lấy thì cứ giử lấy."

Nhưng khi Huệ-Minh đến nhặt y bát thì chúng lại nặng như núi, chẳng tài nào nhấc lên nỗi. Run rẫy vì xấu hỗ, y bảo:

"Tôi đến đây chỉ vì pháp, chứ chẳng phải vì các báu vật này. Xin chỉ dạy cho."

Lục tổ nói: "Khi ông không nghĩ thiện, khi ông không nghĩ ác, thì bản lai diện mục của ông là gì?"

Với lời này Huệ-Minh chợt ngộ. Mồ hôi toát ra như tắm, y khóc và cúi mình nói: "Ngài  đã dạy cho mật ngôn với diệu nghĩa. Còn có phần thậm thâm nào nữa trong giáo pháp?"

Lục tổ đáp: "Điều ta nói với ông chẳng có gì bí hiễm cả. Khi ông rõ được bản lai diện mục của ông thì điều bí mật đều tùy thuộc vào ông."

Huệ-Minh nói: "Tôi theo Ngủ tổ bao nhiêu năm, mà mãi đến lúc này mới nhận ra được tự tánh của mình. Nhờ sụ chỉ dạy của ngài tôi mới tìm ra được nguồn. Chỉ có người uống nước mới biết được là nước nóng lạnh ra sao. Xin được tôn ngài làm thầy được chăng?"

Lục tổ đáp: "Chúng ta cùng học với Ngũ tổ. Xin gọi Ngài là thầy, nhưng nên quý trọng những gì ông vừa đạt đuợc.

Lời bàn của Vô-Môn: Lục tổ quả là tốt bụng ngay cả lúc khẩn cấp. Cứ như là ngài bóc võ và hạt của quả chín, rồi mỡ miệng môn đồ ra cho ăn.

Ngươi không thể diễn tả nó, ngươi không thể hình dung nó,
Ngươi không thể nhìn ngắm nó, ngươi không thể cảm nhận nó.
Đó là bản lai diện mục của ngươi, nó chẳngẩn trốn ở đâu cả.
Dù thế gian bị diệt, nó không hề bị tan.
  24. CHẲNG NÓI, CHẲNG IM  Có tăng hỏi Fuketsu: "Chẳng nói, chẳng im, làm sao tõ rõ diệu đế?" Fuketsu bảo: "Ta nhớ mùa xuân ở Nam Hoa. Muôn chim hót vang giửa ngàn hoa thơm ngát."

Lời bàn của Vô-Môn: Fuketsu thường có lối Thiền như tia chớp. Khi có dịp, ngài xẹt ngay. Nhưng lần này thì ngài lại không làm vậy mà còn mượn một câu thơ cỗ. Hãy bõ qua lối thiền của Fuketsu đi. Nếu ngươi muốn làm sáng chân lý, cứ nói ra, cứ im đi, và cho ta biết lối thiền của ngươi.

Chẳng nói rõ điều ngài quán triệt,
Ngài chẳng dạy chi, lại mượn lời người khác.
Giá mà ngài cứ lãi nhãi mãi,
Chắc người nghe cũng đến xấu hỗ.

25. THUYẾT PHÁP TỪ GHẾ THỨ BA

Trong mơ, Kyozan đến cõi tịnh độ của Phật A Di Đà. Ngài lại thấy mình ngồi ở chiếc ghế thứ ba trong điện Phật. 

Có người xướng lên: "Hôm nay đến phiên vị ngồi ở ghế thứ ba lên thuyết pháp."

Kyozan đứng lên nói: "Diệu đế của giáo pháp Đại thừa không thể nghĩ bàn được, vượt ra khõi ngôn ngữ và tư tưởng. Chư vị có hiểu không?"

Lời bàn của Vô-Môn: Ta muốn hỏi chư tăng: Ngài thuyết hay không thuyết? Khi ngài mở miệng là đã lạc. Khi ngài mím miệng là đã lạc. Nếu ngài không mở miệng, nếu ngài không mím miệng, ngài đã đi xa chân lý đến 108,000 dặm. 

Tuy giửa ban ngày,
Mà ngài mơ, và nói về giấc mơ.
Một quái vật giửa những quái vật,
Ngài định lừa cả thính chúng.

26. HAI VỊ SƯ KÉO TẤM RÈM

Thiền sư Hogen thuộc tự viện Seiryo nhìn thấy tấm rèm tre thường hạ xuống để tọa thiền chưa được kéo lên khi ngài sắp sửa thuyết pháp trước buổi cơm tối. Ngài chỉ tấm rèm, và có hai vị tăng từ giửa thính chúng đứng dậy kéo rèm lên.

Hogen bảo sau khi quan sát các động tác: "Tăng sinh trước khá, tăng sinh sau kém."

Lời bàn của Vô-Môn: Ta muốn hỏi các ngươi: Giửa hai tăng sinh ai được ai thua? Nếu trong đám các ngươi có kẽ chột, thì hẳn đã thấy sự thất bại nơi ông thiền sư. Tuy nhiên, ta không bàn đến được và thua.

Khi tấm rèm được kéo lên, bầu trời mở ra,
Mà bầu trời thì nào có tùy theo Thiền quán.
Tốt hơn nên quên đi bầu trời bát ngát
Và chẳng màng đến gió thoảng.

27. CHẲNG PHẢI TÂM, CHẲNG PHẢI PHẬT, CHẲNG PHẢI PHÁP

Một vị tăng hỏi Nam Tuyền: "Có pháp môn nào mà chưa có ai thuyết bao giờ?"

Nam Tuyền bảo: "À, có."

"Là pháp môn nào vậy?" vị tăng hỏi.

Nam Tuyền đáp: "Chẳng phải tâm, chẳng phải Phật, chẳng phải pháp."

Lời bàn của Vô-Môn: Lão Nam Tuyền bố thí lời quí giá của Ngài. Đáng ra thì Ngài phải phật lòng lắm.

Nansen quá nhân từ đã???273;ánh mất báu vật.
Thật ra lời nói chẳng có mãnh lực nào.
Cho dù núi cao thành biển cả,
Lời nói chẳng thể khai tâm cho kẽ khác được.

28. THỒI TẮT NGỌN NẾN

Tokusan theo học Thiền với Ryutan. Một đêm kia y đến hỏi Ryutan nhiều câu. Thiền sư bảo: "Đã khuya rồi. Sao con chưa đi ngủ?"

Nghe vậy, Tokusan vái chào và vén rèm lui ra, nói thêm: "Trời bên ngoài tối quá."

Ryutan trao cho Tokusan một cây nến đang cháy. Ngay khi Tokusan cầm lấy, Ryutan thổi tắt ngọn nến. Tokusan chợt ngộ.

"Con đạt được gì nào?" Ryutan hỏi.

"Từ nay trở đi," Tokusan đáp, "con sẽ không còn nghi ngờ lời thầy dạy."

Hôm sau Ryutan nói với thính chúng: "Ta biết một tăng sinh trong đám các người. Răng của hắn giống như cây kiếm, miệng của hắn tựa như bát máu. Nếu có người nện cho hắn một gậy thật đau, hắn cũng chẳng màng quay lại nhìn. Một ngày kia, hắn sẽ đạt đến tuyêt đỉnh và truyền thừa giáo pháp của ta."

Cũng ngày ấy, Tokusan đem những bản luận của y về kinh ra đốt sạch trước thiền đường. Y bảo "Tuy kinh điển diệu vợi, nhưng so với sự chứng ngộ này, chúng chỉ là như sợi lông so với bầu trời. Tuy sự hiểu biết về thế gian phức tạp có sâu sấc đến đâu, so với sự chứng ngộ này, nó chỉ giống như một giọt nước trong biển cả." Xong y rời bõ thiền viện.

Lời bàn của Vô-Môn: Khi Tokusan còn ở quê nhà, tuy có nghe nói đến thiền, ngài vẫn xem thường. Ngài nghĩ: "Bọn sư ở Nam man bảo có thể giáo ngoại biệt truyền. Láo cả, ta phải đến dạy chúng." Bèn đi về phương nam. Ngài nghỉ chân ở một quán gần thiền viện của Ryutan. Bà lão chủ quán chợt thấy hỏi: "Ngài mang vác gì mà nặng thế?"

Tokusan đáp: "Đây là luận bản về Kinh Kim Cang do ta biên soạn sau bao nhiêu năm nghiền ngẫm."

Bà lão nói: "Lão đã đọc kinh ấy, có đoạn nói: ‘Tâm quá khứ không thể trụ, tâm hiện tại không thể trụ, tâm tương lai không thể trụ.’ Ngài cần dùng ít trà và món giải khát. Vậy ngài đem tâm nào ra mà dùng đây?"

Tokusan sửng sốt giây lâu, rồi hỏi bà lão: "Lão bà có biết đại sư trí nào ở quanh đây không?"

Bà lão chỉ đường đến Ryutan cách đấy 5 dặm. Thái độ của Tokusan trở nên khiêm cung, khác hẳn lúc mới khởi hành. Ryutan thì quá tử tế đến độ quên cả khách sáo. Cứ như là tạt nước bùn vào kẻ say để làm hắn tỉnh. Rốt ráo, cũng chẳng cần phải đóng kịch nữa.

Trăm nghe không bằng một mắt thấy,
Nhưng sau khi thấy thầy, một liếc mắt không bằng một trăm nghe.
Mũi của ổng cao quá
Nhưng rốt lại ổng bị mù.

29. KHÔNG PHẢI GIÓ, KHÔNG PHẢI PHƯỚNG

Hai vị tăng đang tranh luận về một lá phướng. Một vị nói: "Lá phướng đang động."

Vị kia cải: "Gió đang động."

Lục-tổ tình cờ đi qua. Ngài bảo họ: "Chẳng phải gió, chẳng phải phướng; tâm đang động."

Lời bàn của Vô-Môn: Lục-tổ bảo: "Gió chẳng động, phướng chẳng động. Tâm đang động." Ngài ngụ ý gì vậy? Nếu ngươi hiểu tường tận thì ngươi sẽ thấy rằng hai vị tăng nọ đang mua sắt mà được vàng. Lục-tổ không cam thấy hai cái đầu đần nên mới xen vào.

Gió, phướng, tâm động,
Đều hiểu như nhau
Khi mở miệng nói
Thì sai cả.

30. TÂM NÀY LÀ PHẬT

Daibai hỏi Baso (Mã Tổ Đạo Nhất – LND.): "Phật là gì?"

Mã Tổ bảo: "Tâm này là Phật."

Lời bàn của Vô-Môn: Nếu có ai hiểu được khái quát như thế thì y đang mặc y của Phật, đang ăn thực phẩm của Phật, đang nói lời của Phật, đang hành xử như Phật, y là Phật.

Tuy vậy, câu chuyên vui này đã làm cho không ít thiền sinh mắc bệnh nghi thức. Nếu ai hiểu được rốt ráo, thì sau khi nói đến chữ "Phật", hắn sẽ súc miệng luôn ba ngày liền, và hắn sẽ bịt tai mà chạy xa khi nghe "Tâm này là Phật."

Dưới bầu trời xanh, trong nắng sáng,
Không việc gì phải tìm quanh.
Mà hỏi Phật là gì
Cứ như là dấu đồ ăn cắp trong túi mà xưng mình vô tội.

31. TRIỆU CHÂU TÙNG THẨM ĐIỀU TRA

Một vị tăng hành cước hỏi một bà lão về con đường đến Taizan, một tự viện nổi tiếng là ai đến cầu nguyện đều được ban cho sự khôn ngoan. Cụ bà nói: "Cứ đi thẳng phía trước." Khi vị tăng đi được vài bước, bà tự bảo: "Y chỉ là một kẽ đi chùa xoàng thôi."

Có người kể lại chuyện này cho Triệu Châu nghe, Ngài bảo: "Hãy đợi cho đến khi ta đi điều tra." Hôm sau ngài đến và hỏi cùng câu hỏi, vàà lão cũng đáp cùng câu trả lời.

Triệu Châu nhận xét: "Ta đã điều tra xong cụ bà đó."

Lời bàn của Vô-Môn: Bà lão rành về chiến lược, nhưng không rõ làm sao mà gián điệp lại lẽn vào trại của bà. Lão Triệu Châu chơi trò tình báo để lật ngược thế cờ, nhưng lão không phải là một ông tướng tài. Cả hai đều có khuyết điểm. Chư tăng, bây giờ ta muốn hỏi các ngươi: Đâu là trọng điểm trong việc điều tra của Triệu Châu về bà lão?

Khi câu hỏi là bâng quơ
Thì câu trả lời cũng bâng quơ.
Khi câu hỏi là cát trộn trong bát cơm
Thì câu trả lời là một cái que xốc trong bãi bùn.

32. MỘT TRIẾT NHÂN HỎI ĐỨC PHẬT

Một triết nhân hỏi Đức Phật: "Vô thuyết, và cũng chẳng vô thuyết, Ngài có thể nói đến chân lý được chăng?"

Đức Phật vẫn giữ yên lặng.

Triết nhân cúi chào cảm tạ Đức Phật, nói: "Với lòng đại từ bi của Ngài, con đã xóa được mê lầm và bước vào chánh đạo."

Sau khi vị triết nhân đi khỏi, Ananda hỏi Đức Phật rằng ông ấy đã đạt được gì.

Đức Phật trả lời: "Một con ngựa giỏi, phi nước đại ngay khi nhát thấy bóng roi."

Lời bàn của Vô-Môn: Ananda là đại đệ tử của Đức Phật. Dù thế, nhận định của ngài cũng chẳng khá hơn kẽ ngoại cuộc. Này chư tăng, ta muốn hỏi các ngươi: Có gì khác lắm chăng giữa môn đồ và kẽ ngọai cuộc?

Để giẫm trên cạnh sắc của lưỡi gươm,
Để chạy rong trên mặt băng trơn,
Chẳng cần phải theo vết chân ai.
Cứ thong dong bước ra khỏi bờ vực.