Bạn
không thể nào ở trên đỉnh núi cao mãi mãi. Rồi bạn cũng
phải đi xuống, như vậy tại sao lại phải bận tâm? Vì lý
do này đây. Ở trên cao ta có thể biết được những gì ở
phía dưới, nhưng dưới thấp thì không bao giờ biết được
cái gì ở trên cao. Ta leo lên, ta chứng kiến; khi ta leo trở
xuống, ta không còn thấy được nữa, nhưng mình đã được
thấy. Ðem những gì mình đã thấy được khi còn đang ở
trên cao, áp dụng vào cách sống dưới vùng thấp này là cả
một nghệ thuật. Khi ta không còn thấy, ít nhất ta vẫn còn
biết. Mount Analogue.
Câu
hỏi bây giờ là làm cách nào để phối hợp sự hành thiền
tích cực vào trong đời sống hàng ngày của mình. Trên một
bình diện, câu trả lời rất là giản dị: giữ chánh niệm.
Mặc dù chung quanh ta có rất nhiều điều làm cho mình phân
tâm, những giác quan có trăm ngàn đối tượng xảy đến,
nhưng nếu không có sự ưa thích, không có sự ghét bỏ, không
có một sự mong mõi nào, thì tâm ta sẽ vẫn giữ được sự
an tĩnh và quân bình. Chánh niệm sẽ là một thành trì bảo
vệ ta kiên cố nhất.
Có
những chuyện có thể giúp ta duy trì được sự quân bình
và an tĩnh trong tâm. Chuyện quan trọng nhất là ngồi thiền
thường xuyên mỗi ngày. Ngồi mỗi ngày hai lần trong vòng
một tiếng đồng hồ, hay lâu hơn, sẽ duy trì định lực
và chánh niệm mà ta đã bỏ công vun trồng trong một tháng
này.
Mới
vừa theo một khóa thiền tích cực nhiều ngày như vầy, bạn
có thể sẽ cảm thấy rằng ngồi một hay hai tiếng mỗi ngày
chẳng khó khăn gì, nhưng khi bạn bắt đầu trở về với
công việc làm ăn thường xuyên, chuyện ấy sẽ không dễ
dàng như bạn nghĩ đâu. Nó đòi hỏi một kỷ luật và sự
tinh tấn. Hãy cố gắng giữ cho việc ngồi thiền được ưu
tiên nhất trong ngày, mỗi ngày sắp đặt những sinh hoạt
khác chung quanh giờ ngồi thiền của bạn thay vì phải ép
nó vào giữa hai công việc cần làm nào đó của bạn. Bạn
sẽ bắt đầu kinh nghiệm được chuyện ngồi thiền mỗi
ngày có một tầm ảnh hưởng rất lớn lên cuộc sống của
bạn.
Nó
giúp bạn rất nhiều, nếu bạn có thể sắp đặt một thời
gian nhất định nào đó trong ngày để ngồi thiền, trong khoảng
thời gian ấy, bạn không bị quấy rầy. Nếu bạn có được
một thói quen ngồi vào một giờ nhất định, bạn sẽ ít
có dịp bỏ lỡ hơn. Thời gian tốt nhất là vừa khi mới
thức dậy, dùng nó như là một chuẩn bị cho một ngày chánh
niệm, và một giờ vào buổi tối, dùng thời gian này như
là lúc để làm cho thân tâm ta được nghỉ ngơi, tươi mát
trở lại. Hay có thể bất cứ lúc nào thuận tiện cho bạn.
Thí nghiệm thử. Ðiều quan trọng là giữ cho sự thực hành
của mình được liên tục. Chuyện ngồi thiền đều đặn
mỗi ngày có một giá trị vô cùng.
Cũng
có một số việc khác bạn có thể làm, để phối hợp sự
tu tập vào trong đời sống hàng ngày. Hãy có chánh niệm trong
một số chuyện làm hàng ngày nào đó của bạn, thí dụ như
khi ăn chẳng hạn. Cố gắng ít nhất ăn một buổi cơm trong
im lặng mỗi ngày. Nó sẽ trở thành thời gian để ta thực
tập ý thức, chánh niệm, và làm sống dậy những khuynh hướng
tốt trong tâm mà ta đã vun trồng trong tháng này. Bằng sự
thực tập chánh niệm một cách thường xuyên, bạn làm giảm
đi những thói quen xấu đã tích tụ lâu ngày.
Trong
cuộc sống hàng ngày ta đi bộ rất nhiều. Lợi dụng thời
gian này để hành thiền. Khi đi, bạn không cần phải bước
thật chậm và niệm "dở, bước, đạp", chỉ khi nào thuận
tiện. Bạn chỉ cần chú ý đến cử động của toàn thân,
hay cảm giác đụng chạm của mỗi bưóoc chân. Một lần nữa,
hãy thí nghiệm.
Trong
ngày, những lúc bị căng thẳng, hay mệt mỏi, hãy nhớ đến
hơi thở. Cứ mở mắt, đừng biểu diển là mình đang thiền,
chú ý đến sự phồng xẹp của bụng hay là hơi thở ra vào,
dù chỉ trong một vài phút. Tâm ta sẽ được trở lại an
tĩnh và thư thái.
Sau
một thời gian, bạn sẽ thấy rằng chánh niệm bắt đầu
có mặt trong bất cứ chuyện gì mình làm. Giáo pháp là một
cuộc sống trọn vẹn. Không phải chỉ có những khi ngồi
thiền hay là các khóa tu tập tích cực mới là thực hành
giáo pháp. Giáo pháp có mặt trong tất cả và chúng ta phải
biết sống hòa hợp với sự hiểu biết đó.
Hạt
giống trí tuệ và từ bi mà ta đã vun trồng, chứng tỏ có
một mãnh lực rất lớn. Chúng sẽ sanh quả trái một cách
biến thiên và bất ngờ. Những khi bạn cảm thấy mình đang
bị lôi cuốn, vướng víu vào những rối ren của cuộc sống,
sẽ có một ý thức chánh niệm tự nhiên khởi lên. Ánh sáng
của chánh niệm ấy sẽ giúp cho bạn tự thấy được chính
mình và cả tấn tuồng kịch đang xảy ra chung quanh. Hãy giữ
sự giản dị và thoải mái. Với một tâm tĩnh lặng và an
lạc, giáo pháp sẽ tự nhiên phô bày.
Có
những điều suy nghiệm có thể giúp ta thêm tinh tấn, cố
gắng sống trong giây phút hiện tại. Thứ nhất là suy nghiệm
về sự thật vô thường. Hãy nhớ đến cái chết không thể
nào tránh khỏi của mình, và tự tánh thay đổi của mọi
hiện tượng trong từng giây, từng phút. Giữ ý thức được
dòng biến chuyển, được sự thật là mọi vật đều đang
ở trong một trạng thái biến đổi không ngừng, và tâm ta
sẽ được an ổn và quân bình trong mọi hoàn cảnh. Bạn sẽ
bớt đi tánh tự xét đoán mình, và phê bình kẻ khác, không
còn có những thành kiến để phân loại người khác và hoàn
cảnh chung quanh. Bạn sẽ kinh nghiệm được một lối sống
mới, cởi mở và trống không hơn, phản ứng một cách tự
nhiên và hiệu quả hơn trong hiện tại mà không cần phải
vác theo gánh nặng của thành kiến, khái niệm đem theo từ
quá khứ.
Suy
nghiệm thứ hai là về lòng từ bi. Khi bạn đối xử với
cha mẹ, bạn bè hay người lạ, hãy nhớ rằng trên một bình
diện sâu xa không có "Tôi" và "Anh", không có "chúng ta" và
"Họ"; tất cả chỉ có một, một thực thể trống rỗng.
Từ sự trống rỗng này, phát tỏa tình thương đối với
mọi loài. Nhiều yếu tố khổ đau trong sự liên hệ, tình
cảm của ta đối với những người khác sẽ rơi rụng, khi
ta thực tập phát triển lòng từ bi trong cuộc sống của mình.
Ðức
Phật cho một hình ảnh để thí dụ về sự cởi mở, nhân
ái của tâm có thể giữ cho ta được an lạc và quân bình.
Nếu bạn bỏ một muổng đầy muối vào trong một ly nước,
nước trong ly sẽ có một mùi vị mặn. Nhưng nếu bạn bỏ
bấy nhiêu muối, hay nhiều hơn thế nữa, vào một hồ nước
to, mùi vị của nước vẫn không hề thay đổi. Tương tự
như vậy, khi tâm ta hẹp hòi và câu nệ, bất cứ một sự
đụng chạm nào, cũng đều có ảnh hưởng xáo trộn mạnh
mẽ. Khi tâm ta có một khoảng không gian thênh thanh, thì những
đụng chạm tiêu cực gấp mấy lần thế cũng sẽ không ảnh
hưởng gì được nó. Từ bi là một đức tính nhu thuận và
trùm khắp, mà ta có thể đem ban bố ra trong cuộc sống của
mình.
Sự
suy nghiệm thứ ba là đức khiêm tốn, hay là sự vô hình.
Bạn không cần gì phải tự vổ ngực và xưng mình là ông
hay bà "thiền sĩ". là một nhân vật quan trọng. Trang tử có
viết:
Thế
cho nên bậc chân nhân, làm việc không gây thiệt hại cho ai,
mà cũng không ân huệ cho ai. Không động vì lợi mà cũng không
coi người canh cửa là hèn. Không vì tiền của mà tranh, cũng
không lấy sự nhún nhường làm quý. Công việc không nhờ
vả vào ai, mà cũng không lấy việc tự lập làm quý, không
khinh kẻ tham lam. Ðức hạnh khác người thế tục, nhưng chẳng
chuộng sự khác lạ. Không hùa theo đám đông mà cũng không
khinh người xiểm nịnh. Tước lộc của đời không đủ để
khuyến khích, hình phạt chẳng đủ để sỉ nhục. Họ biết
phải trái không có chỗ phần được, lợi nhỏ không có chỗ
để định được. Cổ nhân có nói: "Người có đạo thì
lặng lễ, bậc chí đức thì không mong gì cả, còn người
đại nhân thì không có mình: họ đã hợp tất cả làm Một".
Bạn
sẽ khám phá ra rằng càng vô hình chừng nào, cuộc sống lại
càng giản dị và thư thái đến chứng ấy. Một lần nữa,
tôi lấy từ Trang Tử:
Một
người đi thuyền qua sông. Một chiếc thuyền không người
lái từ đâu trôi đến, đụng vào mạn thuyền của ông. Cho
dù ông có là người nóng tính đến đâu, ông cũng sẽ không
giận. Nhưng nếu ông thấy bên kia thuyền có người, ông sẽ
hét lên, bảo người kia bẻ lái. Nếu không nghe, ông lại
tiếp tục la hét, chưởi mắng, nóng giận. Tất cả chỉ khác
nhau ở chỗ thuyền bên kia có người. Nếu chiếc thuyền là
một chiếc thuyền không, thì chắc chắn sẽ không có sự
nóng giận, la mắng.
Nếu
biết đem cái lòng trống không mà đối xử với đời, thì
ai mà ngăn trở mình, ai mà lại muốn làm hại mình.
Hãy
làm một chiếc thuyền không, băng qua dòng sống cuộc đời
bằng sự cởi mở, trống không và thương yêu, thì "ai mà
ngăn trở mình, ai mà lại muốn làm hại mình".
Có
nhiều người hỏi tôi, làm sao để nói cho người khác nghe
về giáo pháp. Một đức tính vô cùng quan trọng trong việc
trao đổi ý kiến là phải biết cách lắng nghe, biết thông
cảm với hoàn cảnh và với người khác. Bằng một tâm thinh
lặng, khi chúng ta thật sự biết chú ý, một phương tiện
truyền thông thích hợp sẽ trở thành rõ rệt. Ðừng nắm
chặt vào một khái niệm đặc biệt nào của giáo pháp, hay
là giữ bất cứ một thiên kiến nào. Ðừng dựa chấp vào
một nơi nào. Ðôi khi ta chỉ cần một cuộc đối thoại tầm
thường, trao đổi giản dị và thoải mái. Học cách lắng
nghe là một nghệ thuật rất cao. Hãy giữ sự cởi mở và
chấp nhận kẻ khác. Một thái đô vô ngã và thu nhận có
thể đem lại cho ta một tầm hiểu biết và chia xẻ rộng
rãi.
Theo
đúng nghĩa đen thì danh từ Vipassana có nghĩa là nhìn thấy
sự vật một cách rõ ràng, không phải chỉ có tiến trình
của thân tâm, mặc dù đây là điều căn bản, mà là thấy
mọi sự cho thật sáng suốt, những người chung quanh, mối
quan hệ, hoàn cảnh. Ðạo ở đây là sống một cuộc sống
không tham, không sân, không si; sống với chánh niệm, với
tỉnh thức cùng với một sự an lạc và tình thương. Chúng
ta là một chân lý đang phô bày, và một tháng tu học, hay
là cả một đời người, chỉ là sự bắt đầu của một
nhiệm vụ to tát là: thực hiện sự tự giác.
Ðại
trí thì bao trùm khắp, tiểu trí thì giới hạn. Ðại tự
thì khích lệ, tiểu tự thì tầm phào... Khi chúng ta tỉnh
thức, các giác quan rộng mở. Ta bị lôi cuốn vào sự sinh
hoạt và thân tâm ta phân tán. Ðôi khi ta ngập ngừng, đôi
khi ta lén lút, đôi khi ta bí mật. Nỗi sợ nhỏ gây nên sự
ưu tư, nỗi sợ lớn gây nên sự kinh hoảng. Lời của ta phóng
ra như những mũi tên, như là mình có thể biết đâu là phải,
đâu là quấy. Ta bám víu vào quan niệm của mình, như là mọi
sự đều tùy thuộc vào đấy. Mà rồi ý kiến của ta cũng
không thường hằng: như thu, đông, chúng từ từ qua đi. Chúng
ta bị mắc kẹt giữa dòng nước cuốn và không thể đi trở
về được. Ta bị cột nút lại như một ống nước cũ bị
nghẹt cứng; ta đang đi gần đến cái chết mà không cách
nào để thu hồi lại tuổi trẻ của mình. Vui mừng và giận
dữ, sầu khổ và hạnh phúc, hy vọng và sợ hãi, bất lực
và sức khỏe, khiêm nhường và cương quyết, như những tiếng
nhạc trổi lên từ thân rỗng của những ống phi lau, hay những
cây nấm mọc lên từ vùng đất ẩm đen, luôn luôn xuất hiện
trước mắt ta ngày đêm. Nào ai biết chúng từ đâu đến.
Nhưng đừng lo! Cứ để mặc chúng! Làm sao mà ta có thể hiểu
được hết tất cả chỉ vỏn vẹn trong một ngày?
Bài
Đọc Thêm:
Giới
Thiệu về Thiền Vipassana
Thực
tập Thiền Minh Sát
Những
Bài Giảng Tóm Tắt của Khóa Thiền Minh Sát Mười Ngày
Bốn
Sự Thật Nhiệm Mầu, Joseph Goldstein-Nguyễn Duy Nhiên dịch
Tứ
Như ý Túc, Joseph Goldstein-Nguyễn Duy Nhiên dịch
